Molens in de Alde Feanen
Hier en daar zie je nog kleine molens. Vanaf de 17e eeuw werden molens een normaal verschijnsel in de Alde Feanen. Ze maalden de grond droog voor turfwinning of voor landbouw. Eerst waren dat houten molens zoals tjaskers, spinnekoppen en grondzeilers. Later werden zogenaamde Amerikaanse windmotors en Bosmanmolens ingezet. De tjaskers zijn verdwenen, van de andere types zijn er nog verschillende exemplaren in de Alde Feanen aanwezig.
Molens belangrijk voor turfwinning
Rond 1830 stonden er al zo’n veertig molentjes van het type spinnekop of tjasker binnen de grenzen van het huidige Nationaal Park. Dat komt neer op een dichtheid van ongeveer één molen per honderd hectare. Veel van deze molentjes zullen in eerste instantie ingezet zijn om het natte veen droog te malen zodat er turf kon worden gewonnen.
De meeste molentjes in de Alde Feanen lagen geconcentreerd rondom De Burd achter Grou en rondom It Eilân bij Goëngahuizen. Aangezien hier geen turf is gewonnen, ging het hier om molens die werden ingezet om het natte weiland gereed te maken voor intensiever agrarisch gebruik. Ook in het huidige natuurbeheer zijn de Amerikaanse windmotors en de kleinere Bosmanmolens van belang om het water op het juiste, vaak hogere, waterpeil te houden.
Welke molens zijn er nog in de Alde Feanen?
Wanneer je een vaartocht door het prachtige natuurgebied de Alde Feanen maakt, vallen de molens in het landschap je ongetwijfeld op. Deze molens zijn niet alleen iconisch voor het Friese landschap, maar hebben ook een belangrijke historische en functionele rol. In het natuurgebied staan nog diverse molens.
Aan de Folkertsleat bevindt zich de particuliere spinnekopmolen De Princehofmolen. Op het eiland De Burd staan nog drie molens die worden beheerd door de Stichting Poldermolens De Lege Midden: de Koopmansmolen, De Haensmolen en de grondzeiler De Borgmolen. Daarnaast beheert de stichting ook de spinnekopmolen Roekmole op It Eilân.
Aan de Neare Saiter kun je de spinnekopmolen De ikkers vinden. Deze is in particulier bezit. Verder zijn er in totaal tien windmotoren en negen bosmanmolens verspreid over de Alde Feanen, De Burd en De Veenhoop.
Molens van It Fryske Gea
In de Lytse Saiterpoler vind je nog een restant van de Saitermolen, die beheerd wordt door It Fryske Gea. In 2020 werd deze oude poldermolen bij Wartena grondig gerestaureerd, na jaren van verval. Hoewel het een Rijksmonument is, was er lange tijd twijfel of het restant van de molen de moeite van restauratie waard was. Uiteindelijk werd besloten om de molen in ere te herstellen als dieselgemaal, dus zonder de kop en wieken.
Daarnaast beheert It Fryske Gea nog twee Amerikaanse windmolenmotoren: één in de Jan Durkspolder en één in Westersanning.
