Mijn favoriete plek: het Rysterbosk
‘Mijn favoriete natuurgebied is het Rysterbosk, één van de mooie bossen van Gaasterland, vooral vanwege zijn oude solitaire eiken. De eik is een boom met een rijk ecologisch leven.’, aldus Aldert Nooitgedagt, beheermedewerker in onder andere het bos bij Rijs. ‘Alleen wilgen en populieren hebben een nog hogere ecologische waarde.’
Een boom met historie
Aldert: ‘Na de voorlaatste ijstijd, zo’n 125.000 jaar geleden, zijn de eiken vanuit het zuiden hun wortels gaan leggen in bijna alle delen van Europa. In de 16e, 17e en 18e eeuw zijn heel wat van deze eikenbossen verloren gegaan toen de zeevarende naties zoals Engeland en Republiek uit alle delen van Europa eiken hebben gehaald voor hun enorme schepen. Gelukkig zijn er nog genoeg oude eikenbossen overgebleven om van te genieten. Maar zonder de mensheid zou de eik het waarschijnlijk ook lang niet overal gered hebben. Later opgekomen boomsoorten als beuk en esdoorn, die redelijk goed in de schaduw kunnen groeien, winnen het van de eik die langzaam groeit en meer licht nodig heeft.’
Hakhout
Hoe is het de eik dan toch gelukt ondanks al die beperkingen en voordat de mensheid er invloed op had om het te overleven? Dit zal te maken hebben met de grondsoort, nat of arm. Hier hadden eiken weinig last van concurrentie van met name beuken en waren ze duizenden jaren eerder dan de beuk in Europa waardoor ze een ‘voorsprong’ hadden.
De eik diende vroeger vaak voor hakhout. Aldert: ‘De bomen werden dan 15 á 20 jaar lang steeds tot de grond toe afgehakt. De dunne takken werden gebundeld en verkocht om bijvoorbeeld bakkersovens op te stoken. De bast van de eik leverde uiteindelijk nog het meeste op. Eikenbast bevat veel looizuur, dat de boom beschermt tegen vraat van insecten, schimmels en aantastingen van bacteriën. Van de dikke stammen werd de bast afgehaald, gemalen en gebruikt als looistof om huiden te verduurzamen.’ Na 1900 kwamen synthetische looistoffen op en was de arbeidsintensieve en dus duurdere eikenbast niet meer nodig.
Woudreuzen
Eiken kunnen heel oud worden. Aldert: ‘Er staan meters dikke eiken van 1000 jaar oud in Engeland, maar voor de dikste eik van Europa moet je naar Zweden. Deze woudreus genaamd ‘Kvilleken’, naar het nabijgelegen dorpje Norra Kvill, heeft een stamomtrek van ruim 15 meter. Het volume van deze boom word geschat op 60 kuub hout! De leeftijd van de boom wordt geschat tussen de 800 en 1000 jaar en het is daarmee misschien wel de oudste eik van Europa. Dit is lastig na te gaan omdat vrijwel al die oude bomen van binnen hol zijn.’
Dikste van Fryslân
‘Graag wil ik een van de enorme eiken van het Rysterbosk uitlichten. Waarschijnlijk is dit één van de dikste eiken van Gaasterland en misschien wel van Fryslân, met een stamomtrek van 5,20 meter, een kroonbreedte van 27 meter en een hoogte van 18 meter. De leeftijd van deze enorme eik is niet bekend, maar zal tussen 150 en 350 jaar liggen. De eik heeft jarenlang vrijgestaan waardoor hij zo breed is geworden. De armen zijn groter dan een gemiddelde eik in de bospercelen zelf. Prachtig!’
Stormschade
Tijdens een zware storm in september 2017 liep de meerstammige top van de eik flinke schade op. Omdat de boom nog vol in het blad zat, had deze een enorme windvang en braken er drie takken uit: ‘De schade is nog steeds zichtbaar, maar het is ongelooflijk hoe deze boom zich regenereert’, lacht Aldert.
‘It Fryske Gea gaat met liefde en veel verzorging met dit soort bomen om. Misschien zou deze boom ook eens een naam moeten krijgen zodat de mensen het er over 500 jaar nog steeds over hebben’, besluit Aldert.
