Grutsk op beheerresultaten langs Oudegaaster- en Vlakke Brekken

Het vogelrijk van Zuidwest-Fryslân

Zo leven op de winterpolders weidevogels, maar in de winter verblijven er ook groepen ganzen. De zomerpolders daarentegen zijn dan een gewilde slaapplaats voor heel veel watervogels. En in het vroege voorjaar eten de steltlopers hier hun buikje rond. In dit jaargetijde drogen deze graslanden namelijk geleidelijk op, waardoor er lokaal pioniersvegetaties ontstaan. Deze eerste planten kunnen groeien met weinig voeding, wat resulteert in kruidig grasland vol kleine voedzame vliegjes. Dit maakt deze gebieden al jarenlang tot een vogelrijk, maar dit was niet altijd zo.

Terug naar vroeger

Het merenlandschap maakt onderdeel uit van het Lege Midden van Fryslân. En mocht je je afvragen waar de plaatsnaam ‘brekken’ vandaan komt? Dit betekent ‘door het water gebroken land’. Dergelijke wateren zijn vaak door het wegspoelen van grond of vervening ontstaan. Duizend jaar geleden lagen hier dan ook vier tot vijf meter dikke veenkussens. Het was toen nog een uitgestrekt landschap zonder meren, maar wel met kleine veenriviertjes.

Een voorbeeld van zo’n veenriviertje is de Grons, die ontstond in de Aldegeaster Brekken. Vanaf deze plek begonnen in de Middeleeuwen namelijk de veenontginningen. De grond werd gereed gemaakt voor landbouw en het waterpeil veranderde mee. Tevens het moment waarop de dorpen Aldegea, Idzegea en Sânfurd zich vormden. In 1570, met de vijfde Allerheiligenvloed, hielden de te zwakke dijken bij Warkum, Gaast en Ferwâlde het water niet meer. Deze doorbraken hebben ervoor gezorgd dat de Zuiderzee kon binnendringen met al resultaat: het ontstaan van de meren Aldegeaster- en Flakke Brekken.

Een kijkje in het nu

De Mûntsebuorsterpolder laat zich goed zien vanaf het fietspad dat van Oudega naar Nijhuizum loopt. Dit is het Brekkenpaad. Als je het pad volgt kom je ook langs de Bombrekken en de Ryp. In het voorjaar geniet je hier al fietsend of wandelend van de weidevogels in de polders en de rietvogels langs het water. Vergeet ook niet een kijkje te nemen bij het Dorismooltsje. Dit is een Spinnekopmolen. De andere gebieden liggen verder van de paden en kan je het beste vanaf het water bekijken. Het is niet toegestaan om deze kwetsbare natuur te betreden. Het landelijke uitzicht, de vogelzang en de rust zijn daarentegen heerlijk! En dat vinden de vogels ook.

Onze nationale vogel ‘de grutto’ en de tureluur met zijn lange rode poten zoeken hier een veilige plek om te broeden. Speciaal voor deze vogels houden wij het waterpeil in de winterpolders hoog, zodat zij makkelijk met hun lange snavels diep in de bodem kunnen wroeten. Dit is één van de dingen die we hier doen aan beheer. De variatie aan beheer, bodem en de ligging aan het water maken de Aldegeaster en Flakke Brekken tot waardevolle gebieden, vol natuurwaarden om zuinig op te zijn. Hoe we dit doen? Door het aantal broedvogelterritoria in kaart te brengen. Een territorium is een vastgestelde locatie waar een soort – op basis van meerdere telrondes – territoriaal gedrag vertoont. Dit uit zich bijvoorbeeld door balts- of alarmvluchten. Ook de aanwezigheid van kuikens, of een nest met eieren, telt mee in het vaststellen van een territorium. Dit wetende nemen we je graag mee in het vogelrijk op de polders en tussen het riet. De tellingen van de broedvogels 2020 geven een goed inzicht en helpen ons bij het beheer. Vrijwilliger en oud-medewerker Tjerk Kunst heeft ons hierbij geholpen.

Natuur beschermen kan alleen als je weet wat er leeft

Vogels spotten met een doel
In de polders van de Ryp en de Mûntsebuorterpolder tellen vrijwilligers al jaren vogels. Zo weten we dat beide gebieden nog relatief hoge dichtheden aan territoria weidevogels herbergen. Afgelopen jaar kwamen hier van de grutto dan ook 26 territoria voor. Voor de kievit waren dit 35 en de tureluur is gespot met 25 territoria. Dat jaar ervoor waren ook al bijzondere waarnemingen gedaan. Voor het eerst in zeven jaar is toen een territorium van de watersnip vastgesteld. En ook steltlopers als de wulp en goudplevier komen in het voor- en najaar graag foerageren in de vochtige graslanden. Wormen en andere kleine ongewervelden zijn favoriet.

Dan de vastgestelde territoria van de zeldzamere weide-eendensoorten, dit zijn voor zomertaling 3 en de slobeend 5. En bij de weide-zangvogels zijn van de veldleeuwerik 3, van de graspieper 8 en van de gele kwikstaart 4 territoria in beide gebieden gezamenlijk.

Wat we hiervoor doen qua beheer?
Maaien, het maaisel afvoeren en (na)weiden. Pachters mogen ook alleen ruige stalmest uitrijden, daarnaast probeert It Fryske Gea de slootpeilen zo lang mogelijk hoog te houden in het voorjaar. In enkele percelen is botanisch beheer van toepassing. Dit bestaat uit alleen maaien en afvoeren zonder bemesting. In de voedselrijkere delen is het, vanuit botanisch perspectief, beter om twee keer te maaien en de voedingsstoffen af te voeren en te verschralen. Daarbij houden we natuurlijk rekening met eventueel aanwezige broedvogels.

Kruiden nemen toe
Hierdoor neemt de soortenrijkdom toe, waardoor zeldzamere grasachtigen als gewoon reukgras, kamgras en zwarte zegge toenemen en vooral meer kruiden als scherpe boterbloem, veldzuring en echte koekoeksbloem verschijnen.

Aanwezige dagvlinders zoeken veilige basis
Dit botanisch beheer is ook gunstig voor de aanwezige dagvlinders. In de Mûntsebuorsterpolder komt bijvoorbeeld nog een redelijk grote populatie voor van het hooibeestje. Andere graslandvlinders zijn het bruin zandoogje, het icarusblauwtje en de zeldzame argusvlinder. Deze vlinders hebben nectarplanten nodig, maar ook gebieden waar hun rupsen veilig kunnen opgroeien en verpoppen.

“ De inrichting van de gebieden is de laatste jaren ten aanzien van de waterbeheersing verbeterd. Hierdoor ontstaat een goede vegetatiestructuur, waardoor kuikens de kans krijgen om op te groeien ” – Tjerk Kunst

Pioniersplanten zijn doorzetters
Eerder hadden we het al even over pioniersplanten en waarom deze belangrijk zijn. Ze komen dan ook voor in de zomerpolders Bombrekken en de Wilsterhoeke, maar ook in delen van de Ryp. Het slijkgroen, het goudknopje en de zilte schijnspurrie zijn hiervan voorbeelden. De zilte schijnspurrie indiceert verhoogde zoutconcentraties in de bodem. Dit is waarschijnlijk nog een relict van de vroegere Zuiderzee-overstromingen. Deze soort is langs de kust vrij algemeen, maar in het binnenland zeldzaam op kleigebied. Het plantje slijkgroen is juist een soort van het rivierengebied en lijkt bezig te zijn met een opmars in Fryslân. Het Zuid-Afrikaanse goudknopje heeft dit al waargemaakt en heeft vanaf de negentiende eeuw inmiddels alle kustgebieden van Nederland gekoloniseerd.

Tien- tot honderdtallen ganzen komen foerageren
In de winter ziet het er op de polders heel anders uit. Dan rusten en grazen er vele ganzensoorten. Je ziet hier dan de grauwe gans, kolgans en tien- tot honderdtallen brandganzen. In kleinere getallen aanwezig zijn soms de kleine rietgans en roodhalsganzen.

De ontwikkeling naar soortenrijk rietland
Tot slot zijn we aangekomen op Bûtlân de Grons. Hier zorgt het winterrietmaaibeheer voor een unieke ontwikkeling naar veenmosrietland. Het rietland is bijzonder soortenrijk met veenpluis, moerasbasterdwederik, echte koekoeksbloem, gevleugeld hertshooi, gevlekte rietorchis en verschillende soorten varens! Het is bovendien de enige plek in Zuidwest-Fryslân waar de vleesetende ronde zonnedauw op veen groeit!