Vrienden in de nacht (blog Henk de Vries)
In dit blog vertelt directeur Henk de Vries van alles over het mystieke en sociale dier, de vleermuis. Wist jij dat deze vlugge fladderaars eerste klas muggenvangers zijn? Ze vangen zo 300 tot 1000 stuks per nacht. En dat op het gehoor! Toch heeft dit boeiende dier niet bij iedereen een goede reputatie en zijn mensen een beetje bang van ze. Maar is die reputatie wel terecht?
Niet gevaarlijk
Vleermuizen zijn niet gevaarlijk voor ons, tenzij ze worden gevangen. Dat vinden ze natuurlijk niet prettig en dan kunnen ze bijten. Bang voor ziektes die vleermuizen zouden overdragen, hoef je in Nederland niet te zijn. Het nieuwe coronavirus (SARS-CoV-2) is niet gevonden in vleermuizen in Nederland. De vleermuizen die in Nederland voorkomen, hebben geen contact met vleermuizen in Azië. En mensen in Nederland komen nauwelijks vleermuizen tegen. De afgelopen jaren zijn vleermuizen in ons land uitgebreid op virussen onderzocht. Jaarlijks is in minder dan tien gevallen het rabiësvirus (hondsdolheid) aangetoond in dode of zwakke dieren. Raak een uit de lucht gevallen vleermuis uit voorzorg niet met blote handen aan.
Overal thuis
Door het jaar heen gebruiken vleermuizen verschillende verblijfplaatsen. Deze dieren wonen vaak ongemerkt in de spouwmuur van woningen of onder het dak. Grote kans dat ook uw woning gebruikt wordt als verblijfplaats. Verblijfplaatsen worden vaak maar kort gebruikt, vleermuizen verhuizen regelmatig en hebben daarvoor een heel netwerk van verblijfplaatsen. Hun verblijfplaatsen zijn wettelijk beschermd.
Kraamtijd
In het voorjaar komen de vleermuizen bij elkaar en vormen de vrouwtjes ‘kraamkolonies’. Die kolonies kunnen uit tientallen tot meer dan honderd vrouwtjes bestaan. Elk vrouwtje krijgt één jong. Als de moeder in de schemering naar buiten gaat om insecten te vangen, blijft het jong achter. De jongen hangen knus bij elkaar en kunnen elkaar zo warm houden. Moeder keert ‘s nachts een paar keer terug naar de kolonie om het jong te laten drinken. Hier is een filmpje van een zogende moeder: https://youtu.be/tEI7ROSx7xY. In alle drukte herkennen ze elkaar dan aan de geur en het geluid. Het begroetingsritueel bestaat uit neuzen. Na ongeveer drie weken gaat het jong mee op pad om insecten te eten. Het is dan oud genoeg om mee te vliegen en zelf ook te leren jagen.
Zien met je oren
Vleermuizen kunnen wel wat zien, maar jagen met behulp van echolocatie. Ze ‘zien’ met hun oren. Vleermuizen stoten hoge geluiden uit die weerkaatsen van verschillende objecten. Ze weten hoe het klinkt als dit geluid een insect raakt en gaan er dan achteraan. Per nacht moeten vleermuizen tot wel de helft van hun lichaamsgewicht aan insecten eten. Op het menu staan muggen, vliegen, nachtvlinders en kevers. Per nacht 300 tot wel 1000 stuks. Met de echolocatie kunnen ze ook bepalen waar ze zich ten opzichte van hun omgeving bevinden. Ze gebruiken het ook om de weg te vinden tussen hun verblijfplaats en hun jachtgebied.
Versieren met een liedje
Na de kraamtijd vallen de kraamkolonies uiteen in kleinere groepjes. Voor veel soorten breekt dan ook de paartijd aan. In die periode proberen de mannen de vrouwen te versieren. Dat doen ze door middel van baltsgeluiden. Wij mensen kunnen de geluiden die vleermuizen maken meestal niet horen, maar met speciale apparatuur kunnen deze worden omgezet in voor mensen hoorbare geluiden. En als je dat doet, lijkt het net alsof de vleermuizen in de paartijd zingen, net als vogels. Luister via deze link: https://youtu.be/RrhSPDwlIaQ en bekijk de mooie foto’s van de verschillende soorten.
Winterslaap
Na de paartijd gaan vleermuizen in winterslaap. In de winter zijn er weinig insecten, dankzij de winterslaap kunnen de vleermuizen deze maanden overleven. Ze overwinteren vooral in kelders, hoge gebouwen, kerktorens en bunkers. Sommige vleermuissoorten overwinteren niet in Nederland, maar trekken naar andere delen van Europa. De rosse vleermuis trekt bijvoorbeeld naar warmere streken in Europa en vliegt dan wel 1000 km naar het overwinteringsgebied. Net als trekvogels kunnen de vleermuizen daarbij de kust volgen en zelfs overdag vliegen.
Geen last
Bang zijn voor vleermuizen, dat hoeft dus niet. Ze kunnen uitstekend zien met hun oren en vliegen u niet in de haren. Ze houden vervelende muggen onder controle en veroorzaken weinig overlast. Hun poepjes zijn droog en vallen na een tijdje uit elkaar. Ze veroorzaken geen stankoverlast. De vleermuizen gebruiken alleen bestaande openingen en knagen niets kapot. De geluiden die ze maken zijn vaak niet hoorbaar. Eigenlijk zijn het dus ideale onderhuurders!
Wat kun je doen?
Het is belangrijk dat bij de bouw van nieuwe woningen ook nieuwe verblijfplaatsen worden gecreëerd. Het liefst door het toegankelijk maken van de spouwmuur met hier en daar open stootvoegen. Dat is ook goed voor de ventilatie. Bij de herbouw van ons districtskantoor in het Rysterbosk is zelfs een hele vleermuisvriendelijke muur aangelegd.
En natuurlijk voor de soorten die in bomen verblijven, dat bomen de kans krijgen om oud te worden, zodat er holtes ontstaan die de vleermuizen kunnen gebruiken. Uiteraard alleen als dat ook veilig kan voor mensen.
Als je zelf vleermuizen een beetje wilt helpen, dan kun je dat doen op de volgende manieren:
- Hoe groener de tuin, hoe meer eten voor de vleermuis
- Houd bij na-isolatie rekening met vleermuizen in de spouwmuur
- Door een vleermuiskast op te hangen (leuke cadeautip), bijvoorbeeld aan de gevel of aan een boom, op een hoogte van minimaal 3m, met een vrije aanvliegroute en niet bij een lichtbron
Onlangs hebben de Friese Milieufederatie en Landschapsbeheer Friesland via het project ‘Bats yn Byld’ webcams opgehangen om live vleermuizen te kunnen bekijken. Samen met een aantal dorpen worden vleermuisverbeterplannen gemaakt. Bekijk dit filmpje om hier iets over te zien.
Henk de Vries
(directeur It Fryske Gea)
