Ontwikkeling stelpboerderij It Kathûs
Alles waar It Fryske Gea voor staat, komt samen in It Kathûs. Gelegen aan de Sodumerdyk, in het veenweidegebied ten noordoosten van Nes bij Akkrum, in het stroomdal van de Boarn. De Friese stelpboerderij uit 1904 was vroeger één van de kloosterboerderijen die hoorde bij het klooster van de Duitse Orde. Het pand heeft daarom een hoge monumentale en cultuurhistorische waarde. Het erf en het omliggende grasland dragen sporen van een geschiedenis die teruggaat tot de Middeleeuwen.
De autentieke stelpboerderij It Kathûs
Het woongedeelte van It Kathûs is bijna onaangetast. Het omvat een betegelde gang met lambrisering, een keuken, een opkamer en een pronkkamer die alle drie voorzien zijn van bedsteden. De pronkkamer heeft een authentieke lichtgroene betimmering met decoratieve schilderingen zowel op de wanden als het plafond. In het midden van de boerderij is er een kelder met groene estrikken (tegels). Op de zolder staat nog het authentieke spekhok. Het deels omgrachte erf staat al eeuwenlang op de kaart. Ook de stookhut en het varkenshok zijn hier nog aanwezig. Tel daarbij op het ‘volstrekt gaaf bewaarde eeuwenoude cultuurlandschap van het ‘fûgeltsjelân’ in de Soarremoarsterpolder en het cultuurhistorisch en landschappelijk belang van It Kathûs is zonneklaar.
Ingrijpende opknapbeurt
De staat waarin het pand verkeert, laat helaas te wensen over. Aan de hand van onderzoek heeft It Fryske Gea de boerderij eerst wind- en waterdicht gemaakt . Pas daarna kon er nagedacht worden over een nieuwe bestemming van de boerderij. Het erf is alvast opgeschoond, de stallen zonder monumentale waarde – waarin asbest was verwerkt – zijn gesloopt. Ook verwilderde, in de jaren zeventig aangeplante, struiken in de voortuin zijn verwijderd. Zo komen de leilindes bij de keuken beter tot hun recht. Enkele essen met essentakziekte zijn gekapt en de singel is gesnoeid zodat de bomen weer kunnen uitlopen.
Zoektocht naar een nieuwe bestemming
It Fryske Gea betrekt de omgeving zoveel mogelijk bij de ontwikkeling van It Kathûs. Zo zijn er in de zomer van 2024 open dagen geweest en een inloopavond om te praten over de ideeën voor een nieuwe bestemming. Wordt het een kenniscentrum voor natuurinclusieve landbouw, een multifunctioneel gebouw of een zorgcentrum? Er is veel mogelijk, zolang er maar de gewenste rust blijft voor de vele weidevogels die er elk voorjaar een plek zoeken om te broeden. Ook de waarden van het cultuurhistorische landschap moeten in tact blijven. It Fryske Gea verwacht dat er uiterlijk begin 2025 een plan ligt met een sluitende begroting voor het toekomstige gebruik van de boerderij. Daarna begint het echte werk. Want het opknappen van de boerderij is de moeite waard en ook een flinke klus.
Beoordeling ideeën voor It Kathûs
Particulieren en organisaties konden tot 16 september 2024 een plan indienen voor de toekomstige bestemming van de boerderij. We hebben in totaal twintig waardevolle inzendingen ontvangen. Deze inzendingen bestonden uit een aantal complete herbestemmingsplannen, een aantal plannen voor het gebruik van een deel van de boerderij en ook nog een aantal algemene ideeën zonder dat de indienaars daar een rol in willen spelen. De complete ondernemingsplannen hebben we samen met experts van Arcadia beoordeeld. Op basis daarvan gaan we de komende weken met een aantal indieners in gesprek om de plannen verder uit te werken en op (financiële) haalbaarheid toetsen. Uiteindelijk zal er één partij overblijven, mogelijk aangevuld met één van de deelplannen, waarmee we It Kathûs een nieuwe functie gaan geven. De verwachting is dat we begin 2025 bekend kunnen maken wat er met It Kathûs gaat gebeuren.
It Fryske Gea werkt in dit project nauw samen met Samen met Veenweide Atelier, een project van Arcadia geleid door Henriëtte Waal, in samenwerking met OOZE Architects. Het Veenweide atelier is een laboratorium voor eco-sociaal ontwerp. Het brengt ontwerpers, boeren, wetenschappers, beleidsmakers en bewoners samen om tot vernieuwende oplossingen te komen voor een duurzame transitie die goed is voor mens, natuur en bedrijvigheid. Arcadia is het vervolg op Leeuwarden-Fryslân 2018, Culturele Hoofdstad van Europa. Meer informatie over het programma van Arcadia vind je op www.arcadia.frl.
