Ontdek de
Op de overgang van de zandgronden van de Trynwâlden naar de westelijk daarvan gelegen waterrijke veenweidezoom sieren nog een aantal eendenkooien het landschap. De Buismanskoai nabij Gytsjerk is één van deze kooien. In de van oudsher drassige zone rond de Grutte Wielen heersten goede omstandigheden voor het stichten van een kooi. Dit gebied is onder andere zo waterrijk geworden door middeleeuwse veenontginningen, locatiegewijze turfwinning en afkalvende golfslag. Water- en moerasvogels strijken van oudsher graag neer in dergelijk onbedijkt waterland.
Praktische info
De natuurwaarden van eendenkooien zijn gebaat bij rust. De Buismanskoai vlakbij Gytsjerk is dan ook alleen tijdens een excursie te bezoeken. Je kunt dan met een gids door de eendenkooi struinen.
De eerste vermelding van de kooi dateert uit 1618. Het gaat hier om een benoeming in een recesboek van Tietjerksteradiel (met allerlei akten erin). De kooi is waarschijnlijk voor het eerst gekarteerd op de Schotanuskaart uit 1685. In 1734 koopt Steffen Sybrens de kooiplaats, maar in het jaar 1737 overlijden hij en zijn vrouw. Ze laten twee minderjarige kinderen achter en de kooiplaats valt dan onder de Erven Steffen Sybrens.
Net als bij vele andere kooien is bij de Buismanskoai (indirect) een poelier of ‘vogelkoopman’ betrokken geweest bij het reilen en zeilen op de kooi. Zo verstrekt vogelhandelaar Gerrit Noot uit Amsterdam eind 19e eeuw een lening aan toenmalige kooiker Marten Hendriks. Een dergelijke lening geeft hij eveneens aan een kooiker te Hallum. Poeliers en vogelkoopmannen Gerrit Noot weten zich op deze manier te verzekeren van een vaste toevoer aan eenden en andere watervogels.
Het afpalingsrecht van de kooi is in de loop van jaren onderhevig geweest aan verschillende mutaties. In 1807 wordt de kooi geregistreerd met een afpalingscirkel van 100 roeden (omgerekend waarschijnlijk ca. 400 meter). Op deze cirkelomvang rust op dat moment het goedkoopste tarief. Om die reden krijgen rond deze periode vele kooien een dergelijke afpalingscirkel.
In 1849 lijkt de Buismanskoai zijn grootste afpalingscirkel te hebben gehad, namelijk 1500 meter. Een aantal jaren later wordt de afmeting teruggebracht naar 1200 meter (vanuit het midden van de kooi gerekend). Dit is een afpalingsomtrek die vele Friese kooien op een gegeven moment hebben behouden.
Help mee!
Help mee om de rijke cultuurhistorie van Fryslân te behouden! Samen kunnen we ervoor zorgen dat toekomstige generaties hier blijvend van kunnen genieten.
Al vrij vroeg zijn in de Buismanskoai vogels geringd. Sjouke Sipma is vanaf begin jaren ‘40 de kooiboer en maakt er een gewoonte van om watervogels te vangen en ze vervolgens te ringen. Door terugmeldingen is hij aan de weet gekomen dat een eend die hij in 1957 heeft geringd twee jaar later in Rusland is geschoten.
In 1955 krijgt Hendrik Hero (Hein) Buisman, zuivelexporteur en bestuurder uit Leeuwarden, de kooi in zijn bezit. Het vangen van eenden voor de handel is toen stopgezet in de Buismanskoai. De kooi heeft vanaf dat moment een duidelijke ringfunctie gekregen. Bij zijn overlijden laat Buisman de kooi na aan It Fryske Gea.
De kooi bevat nog veel karakteristieke elementen, zoals 5 (vroeger 6) vangpijpen van het Friese type met rietschermen en al. Eveneens nog aanwezig zijn een stenen kooihuisje en een makhok. Nabij de kijkhut is bovendien een kleine boomgaard aangeplant. Bijna de volledige kooiplas is omkranst met een door vrijwilligers gemaakt rietscherm. Om via verharde wegen bij de kooi te komen moet de veelzeggende ‘Kooiweg’ worden gevolgd.
De landschappelijke overgang waar de kooi op is gelegen vertaalt zich ook in een diverse bomengroei. In het hogere deel domineren eiken en andere bomen die gedijen op zandgronden. De lagere zijde kent daarentegen een soort elzen-broekbos met ook es en esdoorn. Door de jarenlange humusvorming en vrij vochtige omstandigheden gedijen talrijke paddenstoelen en zwammen in het kooibos. Soorten die hier onder andere voorkomen zijn de oranje dwergmycena en de elfenwasplaat.
Eropuit
