Ontdek de
Aan kwelders geen gebrek, zo lijkt het in Noard-Fryslân Bûtendyks. Wie er rondloopt, ervaart de immense schaal aan den lijve. Toch staan kwelders internationaal onder zware druk. Maar liefst tachtig procent van het kwelderareaal is verdwenen. Lag in het jaar 1600 langs de noordelijke vastelandkust van Nederland nog 14.000 hectare aan kwelder, nu is dat 3.300 hectare. Waarvan circa 1.500 hectare in Noard-Fryslân Bûtendyks.
Praktische info
In Noard-Fryslân Bûtendyks krijg je de unieke gelegenheid om vrij door het gebied te struinen buiten het broedseizoen om.
Het broedseizoen is van 15 maart tot 15 juli. Maak in die periode alleen gebruik van de opengestelde gemarkeerde wandelroutes. Voer ook het vee niet en blijf op afstand.
Parkeren kan bij Kweldercentrum Noarderleech. Het kweldercentrum is tevens rolstoeltoegankelijk, evenals de zeedijk bij Noarderleech.
Kwelders horen bij het kustgebied van Noord-Nederland. In het verleden bestond de kust er uit een immens kweldergebied van tientallen kilometers breed. Het huidige zeekleilandschap, dat tot ver landinwaarts reikt, bestond vroeger uit kwelders. De bevolking woonde er op terpen, die een paar meter hoger lagen dan de omliggende kwelders. Zo hielden ze bij hoog water de voeten droog. Inmiddels staat het zeewater veilig achter de zeedijk, maar het terpenlandschap, dat wordt gerekend tot de oudste cultuurlandschappen van Nederland, is nog overal zichtbaar. Terpdorpen en kronkelende sloten herinneren ons aan een tijd dat zee nog vrij spel had.
Die tijd is voorbij. De mens is de strijd tegen de zee aangegaan. Stap voor stap drongen mensen het water zeewaarts door het bouwen van dijken. De eerste bedijkingen ontstonden rond 1200 op de hoge kwelders en langs de randen van de Middelzee.
Buitendijks land bleef door de eeuwen heen van belang, boeren gebruikten het voor het grazen van vee. Uit het Register van Aanbreng van Ferwerderadeel uit 1511 blijkt dat de kwelders werden verhuurd. Wanneer het om buitendijks land gaat gebuikt men de term ‘gras upt werp’. Met een gras werd de hoeveelheid grasland aangeduid die een koe in de zomer nodig had. De term werp betekende een kwelder, het door de zee aangeworpen land.
Algemene donatie
Geniet jij ook zo van de Friese natuur en wil je dit in de toekomst blijven doen? Steun It Fryske Gea in haar werkzaamheden voor natuurbehoud, ontwikkeling, maar ook natuureducatie. Zodat jij en toekomstige generaties kunnen genieten van de pracht van Fryslân!
De smalle reep kwelders die er nu nog over is , is mensenwerk. De huidige kwelders zijn gewonnen van de zee. Ze zijn aangelegd met rijshoutdammen en greppels. Zonder deze kwelderwerken zouden delen van Noard-Fryslân Bûtendyks afslaan. De zomerpolders in dit gebied zijn van relatief recente datum; ze zijn tussen 1892 en 1956 door particuliere eigenaren ingepolderd. De polder van de proefverkweldering stamt uit 1909. Bijna een eeuw lang diende deze polder als weidegrond.
Het scheelde maar weinig, of ook Noard-Fryslân Bûtendyks was ingedijkt. Dan groeiden er nu geen kwelderplanten, maar aardappelen. In de jaren zeventig van de vorige eeuw waren er serieuze plannen om de kwelder in te dijken. Daarvoor lagen er zelfs vergevorderde uitwerkingen om grote delen van de Waddenzee droog te leggen.
Het leidde tot felle discussies, waarbij landbouw en natuurbeschermers lijnrecht tegenover elkaar stonden. Rond die tijd vond een omslag in denken plaats. Er kwam oog voor de natuurwaarde van kwelders en de Waddenzee én ruimte voor nieuw beleid. In 1986 viel het besluit om Noard-Fryslân Bûtendyks niet in te dijken. Aan die beslissing hebben we te danken dat nu buitendijks een uniek kweldergebied ligt.
“Na een eeuwenlange strijd tégen de zee ontstond het besef dat de internationale Waddenzee kampt met een kweldertekort. Kwelders zijn van belang als broedplaats voor vogels die op het wad voedsel zoeken. Het is een groeiplaats voor tientallen plantensoorten en paaiplaats voor vissen.”
Niet alleen werd destijds besloten om bestaande kwelders te behouden, ook moest het kwelderareaal worden uitgebreid. Daarover zijn in internationaal verband afspraken gemaakt. Vanwege de uitzonderlijke waarde van de Waddenzee als voedselgebied voor de trekvogels moest de uitbreiding niet zeewaarts plaatsvinden, maar via het terugleggen van dijken. Voor het realiseren van nieuwe kwelders viel het oog op Noard-Fryslân Bûtendyks. Daar lag buitendijks immers duizend hectare zomerpolders.
In 1990 – dus vlak na het tracé-besluit – ontstond het plan om deze zomerpolders in te zetten voor kwelderherstel. Door ze te verkwelderen zou in Noard-Fryslân Bûtendyks één van de grootste kweldergebieden van Europa ontstaan.
In Noard-Fryslân Bûtendyks ligt niet alleen waardevolle kweldernatuur, maar ook een unieke cultuurhistorie. De geschiedenis heeft er haar sporen nagelaten. De dijken, het ontginningspatroon, de greppels, de zomerkaden, de dobben: ze vertellen het verhaal van de eeuwenlange dynamiek in het buitendijkse landschap. It Fryske Gea wil deze cultuurhistorische elementen behouden. In Noard-Fryslân Bûtendyks kunnen mensen deze landschappelijke elementen nog met eigen ogen zien.
Eropuit
