Ontdek
De geschiedenis van Park Jongemastate, in de omgeving bekend als ‘Raerder Bosk’, leest als een spannend boek. Recent archiefonderzoek werpt nieuw licht op de cultuurhistorie. Park Jongemastate is één van de oudste bezittingen van It Fryske Gea. Het park valt op door de variatie aan stinzenflora, er ligt een merkwaardig ‘bergje’ en het blijkt een opmerkelijke tijdmachine.
Praktische info
Park Jongemastate is het hele jaar door toegankelijk. Parkeren kan op de parkeerplaats bij de ingang van het park, vlakbij de kerk.
Het schelpenpad rond de slotgracht is goed begaanbaar met een rolstoel.
In de prehistorie stroomde de Oer-Boorne naar het westen. Vlak voor onze jaartelling kreeg de Middelzee steeds meer invloed op deze Friese delta. Op een terp bij de uitmonding van de Boorne ontstond het dorp Raerd. De kolonisten kozen bewust voor deze plek vanwege de oeverwal langs de Middelzee, waardoor ze beschermd waren tegen overstromingen.
In de middeleeuwen wisten Friese boeren, waaronder de Jongema’s, door slimme huwelijken en ondernemerschap macht te verkrijgen. Ze bouwden buiten Raerd een stins, een verdedigingstoren aan de rand van de voormalige Middelzee.
De landjonkers op de stins mengden zich in de strijd tussen Schieringers en Vetkopers. Kempo Jongema had ruzie met de Albada’s uit Jirnsum, die zijn broer hadden gedood. Kempo nam wraak door een broer van Liuwe Doytiesz Albada gevangen te nemen en later liet zijn zoon Liuwe ombrengen.
De state is afgebrand, daar is toen een landhuis neergezet. Toen de laatste generatie is vertrokken is het park geschonken aan de kerk die het als wandelbos voor het dorp moest gaan beheren. Vandaar de naamwisseling van Jongemastate naar Raerderbosk. De kerk kon dit niet onderhouden en schonk het geheel in 1932 aan de nog jonge vereniging It Fryske Gea.
Het Rijksmonumentale poortgebouw is voorzien van sierankers die 1603 vermelden als bouwjaar. In de voorgevel bevindt zich een wapensteen van de Eisinga’s en de van Heringa’s. De topgevels bevatten kleinere stenen uit de zeventiende eeuw, de onderbouw bestaat uit middeleeuwse kloostermoppen, mogelijk afkomstig van de in 1515 verwoeste stins.
Opmerkelijk zijn de veertien gaten bovenin het poortgebouw, dit zijn vlieggaten voor duiven. Boven de poort bevond zich de duiventil. Niet alleen produceerden de duiven veel mest voor de moestuin, jonge duiven golden als een niet te versmaden lekkernij. Ze belandden op de eettafel van de eigenaren of leverden op de markt behoorlijk wat geld op.
In verband met de overlast van de duiven op de landerijen was het houden van duiven vanaf de dertiende eeuw gebonden aan grondbezit. Daardoor konden alleen adel, landjonkers en geestelijkheid zich deze luxe veroorloven. In Fryslân zijn zes duivenslagpoorten bewaard gebleven.
Help mee!
Help mee om de rijke cultuurhistorie van Fryslân te behouden! Samen kunnen we ervoor zorgen dat toekomstige generaties hier blijvend van kunnen genieten.
In de zeventiende eeuw bloeide de barok op in Italië, een kunst- en bouwstijl die bekend staat om zijn weelderige vormen en intense emoties. Met deze stroming werden ook de mediterrane bol-, knol- en wortelstokgewassen populair. De adel, rijke kooplieden en vooraanstaande burgers investeerden aanzienlijke bedragen in het creëren van weelderige tuinen en prachtige woningen. Ze werden aangetrokken door de vroege bloei van de stinzenflora en de zoete geuren die deze planten verspreiden. Ze gedijen goed in het park, voornamelijk vanwege de kalkrijke kleigrond in combinatie met het gewenste schaduwrijke klimaat door de vele bijzondere boomgroepen en lanen. Bovendien hebben deze planten de neiging om gemakkelijk te verwilderen.
“De stinzenplanten komen elk jaar terug, door de eeuwen heen zijn ze flink in aantal gegroeid. In het park bloeien achtereenvolgens winterakoniet, sneeuwklokjes, lenteklokjes, vingerhelmbloem, holwortel, gevlekt longkruid, bostulp, daslook, keizerskroon, en adderwortel. Daarmee is Jongemastate een van de rijkste vindplaatsen van stinzenflora in Fryslân.”
Al ruim honderd jaar weet het beroemde Bergje van Raerd de gemoederen behoorlijk bezig te houden. Wat is dat toch voor hoge bult in het verder weidse en vlakke land op de rand van het ‘Raerder Bosk’? Uit cultuurhistorisch onderzoek blijkt het meest logisch dat grond die vrijkwam bij de aanleg van een gracht is gebruikt om het Bergje op te werpen. In de Engelse landschapsstijl waren dat soort speelse elementen populair.
De dubbele tuinmans- en koetsierswoning aan de linkerzijde van het park is rond 1834 gebouwd, in die periode is het park danig onder handen genomen om een lieflijke tuin te scheppen. Jo van Slooten, één van de laatste bewoners van Jongemastate, schrijft in haar autobiografie over ‘een heuveltje ontstaan bij het graven of uitdiepen van de gracht die ’t huis omringde’.
Tijdens graafwerk zijn bij Park Jongemastate imposante stukken siersteen aangetroffen. Het vermoeden is dat het gaat om restanten van een boogbrug of poort. De stenen zijn met een nieuwe functie teruggekomen. In het park, de singel en de laan naar het dorp staan stoelen en banken met de de stenen als onderstel. De kleurige banken geven aan waar in het vroege voorjaar de stinzenplanten te vinden zijn.
Eropuit
