Ontdek de
Wist je dat de Slachtedyk één van de mooiste en best bewaard gebleven slaperdijken van Nederland? Slachte is een oude naam voor binnendijk. Tot 1995 deed de dijk dienst als noodwaterkering van Wetterskip Fryslân. Zij hielden haar in uitstekende staat. Omdat het gevaar van het water is geweken, droegen zij in 2000 de bermen, sylen (zijlen) en cultuurelementen over aan It Fryske Gea. Wij beheren de 42 kilometer lange Slachtedyk nu als natuur- en cultuurhistorisch element in het landschap.
Praktische info
Bijna de hele Slachtedyk is vrij toegankelijk voor wandelaars en fietsers. Ter hoogte van de Slachtetille over de A31, ten oosten van Achlum en ten zuiden van Boazum kunnen wandelaars op een grasdijk terecht, fietsers moeten hier een eindje om.
De Slachtedyk is vanuit veel omliggende dorpen bereikbaar. Wil je het combineren met een mooi parkbezoek? Dan ben je welkom in Park Jongemastate (ook wel bekend als het Raerderbosk) aan de Slotsdyk in Raerd.
Honden zijn aangelijnd welkom, behalve op het stuk grasdijk vanwege de aanwezigheid van vee. Er loopt een verharde omleidingsroute langs Franeker.
De Slachtedyk is een kronkelige dijk die opvalt doordat hij landinwaarts loopt in plaats van langs de kust. Dit komt doordat rond 800 na Christus het noordelijke Westergo als een eiland in een kweldergebied lag, omsloten door Middelzee en de Marne.
De oude slaperdijk is bescheiden van hoogte, ongeveer 1,60 meter boven NAP, maar speelde sinds de Middeleeuwen een cruciale rol in de waterbeheersing. De grillige loop van de dijk is te wijten aan het feit dat Noordwest-Fryslân destijds op de Waddenzee leek, met een landschap vol slenken en kwelders. Dit betekende kronkelende waterstroompjes en graslanden die regelmatig onder water stonden.
In de vroege middeleeuwen leefden de bewoners op terpen, handmatig aangelegde woonheuvels, om zich te beschermen tegen overstromingen van de Middelzee. Rond 1200 kwam de aanleg van dijken op gang, zo konden de mensen zich beschermen tegen het water. De welvaart en het groeiende aantal inwoners maakten het mogelijk om zulke kostbare dijken aan te leggen. Edelen, boeren en ambachtslieden sloegen hiervoor de handen ineen. Om de eigen veiligheid te vergroten bij stormvloed en ook om de landbouwopbrengst te verhogen.
Deze eerste regionale polders heten ook wel moederpolders. De Slachtedyk ontstond in de daaropvolgende eeuwen door bestaande ringvormige polderdijken te verhogen en samen te voegen tot een lange binnendijk. Zo beschermde de Slachtedyk Noordwest-Fryslân eeuwenlang tegen het water.
De Slachtedyk telt tien sylen (zijlen). Deze historische sluisjes werden bij stormvloed afgesloten met balken. Bijzonder aan deze zijlen is dat ze geen sluisdeuren hebben en daarmee altijd bevaarbaar waren en openstonden. Alleen bij hoogwater werden balken in tegenover elkaar gelegen sleuven gestapeld, waardoor een schot ontstond. Deze schotbalk hield het opkomende water tegen. Na de storm werden de balken opgeborgen in schotbalkhokjes, zodat ze veilig en droog bleven voor de volgende storm.
De sylen waren te vinden op de volgende locaties: Getswerdersyl, Kiestersyl, Skiepetille, Payesyl, Krommesyl, Tolsumersyl, Hidaardersyl, Boazumersyl, Sânleanstersyl en Dillesyl. Deze zijlen zijn in het landschap te herkennen aan de brug die over de sluis gaat. Ze vormen nu een kruispunt van waterweg en wandelpad in de Slachtedyk.
Tijdens een wandeling over de Slachtedyk kom je diverse sylen tegen, vaak met een schotbalkhok erbij, zoals bij de Tolsymersyl en de Boazumersyl. Helaas zijn niet alle zijlen behouden gebleven. Bij Getswerdersyl is een groot monument geplaatst op de plek van de verdwenen syl, dat het verhaal levendig houdt. Bij de Payesyl in de Arumervaart staat nog een historische wachterswoning. De Kiestersyl was de grootste en belangrijkste zijl van de Slachtedyk. De sluisdeuren stonden normaal gesproken open en gingen alleen dicht bij dreigend gevaar voor de zeewering. Tegenwoordig ziet de Kiestersyl eruit als een brug en valt op door de brede watergang van het Van Harinxmakanaal.
Help mee!
Help mee om de rijke cultuurhistorie van Fryslân te behouden! Samen kunnen we ervoor zorgen dat toekomstige generaties hier blijvend van kunnen genieten.
Vroeger spraken we over de Vijfdeelen van de Slachtedyk: Barradeel, Menaldumadeel, Baarderadeel, Hennaarderadeel en Franekeradeel. Het eigenaarschap en beheer van de dijk werd verdeeld over de inwoners van deze grietenijen. Om in de praktijk de begrenzing van het beheer te kunnen aflezen werden er grensmarkeringen geplaatst, de Bidlerstien bij Kubaard is zo’n grenssteen.
Later werd de Contributie der Vijfdeelen Slachtedijken ingesteld. Dit bestuur had als taak om het onderhoud van de dijk te organiseren. De Contributie had een eigen vergaderkamer in het stadhuis van Franeker. Bij Raerd ligt er een steen in de berm van de dijk met daarop de tekst ‘Begin der Vijf Deelen Slagtedijken 1842’.
Voor de eerste editie van de Slachtemarathon in 2000 werd een voetgangersbrug bij Wommels geplaatst, de Nije Kromme. Hierdoor werd de Slachtedyk alleen nog doorbroken door de A31 bij Franeker. Dit laatste obstakel werd voor de editie van de Slachtemarathon in 2008 aangepakt. De hangbrug over de A31 bij Getswerdersyl, de Slachtetille, is een initiatief van It Fryske Gea samen met Rijkswaterstaat. Een tille is een van oudsher hoge houten brug in het landschap. Deze moderne variant geeft prachtig uitzicht over het landschap.Beide bruggen zijn ontworpen door architect Rein Hofstra.
Eropuit
