De kemphaan is een middelgrote steltloper met een zeer opvallend verenkleed. In het voorjaar zijn de mannetjes op hun kleurrijkst, met een opvallende kraag en oorpluimen. De vrouwtjes hebben een iets minder opvallend uiterlijk en zijn licht- of donkerbruin met oranje poten.
De kemphaan staat bekend om zijn indrukwekkende voortplantingsritueel, met heuse balts arena’s. De mannetjes voeren op de toernooiveldjes schijngevechten uit om de gunst van de vrouwtjes te winnen. Hierbij hebben de mannetjes drie opmerkelijke strategieën: we onderscheiden honkmannen, satellietmannen en de recent ontdekte faar.
Op de arena proberen de donkerder gekleurde honkmannen een eigen ‘honk’ te veroveren, dat lukt niet altijd. Maar als het lukt, dan zijn ze vanaf dat honk vaak kansrijk om indruk te maken op de vrouwtjes. De witte satellietmannen veroveren geen eigen honk, maar scharrelen op en rond de arena in de hoop om op een onbewaakt moment stiekem met een vrouwtje te kunnen paren. Het zeldzame derde type, de faar, is nog maar recent ontdekt. Het zijn mannetjes die lijken op vrouwtjes en ook met andere mannetjes paren, er is echter waargenomen dat ze ook met vrouwtjes kunnen paren.
Vrouwtjes leggen hun eieren in spaarzaam beklede kuiltjes, slim verborgen in lage vegetatie. De broedtijd valt meestal in mei-juni, waarbij één broedsel met gemiddeld vier eieren wordt gelegd. Na de paring nemen de vrouwtjes de zorg voor het broedsel op zich. De jongen zijn nestvlieders die na 25-28 dagen vliegvlug worden.
Vroeger was de kemphaan een veelvoorkomende broedvogel in Nederland, maar tegenwoordig zijn er nog maar enkele broedgevallen te vinden. Door de te hoge productiviteit van onze graslanden (het gras groeit te snel door de enorme bemesting), broeden nog maar enkele Kemphennen in alleen de beste weidevogelreservaten. Door de intensivering en het mestoverschot, is zelfs het zoeken naar voedsel nog maar amper mogelijk voor de Kemphaan. Zodoende zijn ook de voorheen grote groepen doortrekkende Kemphanen vrijwel verdwenen, ze hebben hun trekroute verlegd naar Wit-Rusland, waardoor Nederland vaak wordt overgeslagen. Gelukkig zijn er in het voorjaar nog enkele geliefde plekken bij It Fryske Gea waar nog kemphanen te zien zijn, zoals de Workumerwaard en de Alde Feanen.
Rond april/mei heb je een goede kans om de kemphaan te zien bij een fietstocht over de Slinkewei in Workumerwaard. Alleen wel goed kijken! Je verwart de vrouwtjes al snel met de tureluur.
Help kuikens overleven
Weidevogels zoals de kievit, tureluur, scholekster en grutto hebben het moeilijk in Nederland. Ze brengen te weinig jongen groot om de populatie in stand te houden. Met jouw hulp kunnen we meer weidevogelgrond veiligstellen en inrichten, waterpompen aanschaffen en broedgebieden beschermen. Geef de kuikens een kans op een toekomst!
In It Fryske Gea
Als je geluk hebt, kun je de kemphaan in verschillende natuurgebieden van It Fryske Gea zien.
De kemphaan staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels als ‘ernstig bedreigd’. De soort heeft een sterke afname laten zien in aantal broedvogels, voornamelijk door verlies van geschikt leefgebied, natte traag groeiende schrale hooilanden. It Fryske Gea zet zich in voor de bescherming van de kemphaan en andere weidevogels door middel van aangepast greppel- en maaibeheer, en het creëren van kruidenrijke percelen in natuurgebieden.
