Ontdek de
Rondom Lytse Geast zijn een aantal fraaie eendenkooien te vinden, waarvan de Casteleinskoai er één is. Deze kooi ligt op een uitloper van de dekzandkop waarop het gehucht Lytse Geast is gesitueerd. De Casteleinskooi grenst in het westen overigens aan lager gelegen gronden die tot het Lege Midden kunnen worden gerekend. Hier is dus sprake van een interessante landschappelijke overgang. Van oudsher markeren elzensingels de perceelscheidingen op de zandgronden van Lytse Geast. Daaromheen is het landschap lange tijd getypeerd geweest door een zekere openheid met drassige wei- en hooilanden en hier en daar ook meertjes.
Praktische info
Vanwege de slechte bereikbaarheid en de kwetsbaarheid is de Casteleinskoai in Lytse Geast niet toegankelijk.
De Casteleinskoai duikt in 1614 voor het eerst op in de archieven, namelijk in de weesboeken van Tytsjerksteradiel. Een paar jaar later wordt kooiker Gosse Ublesz geconfronteerd met een vervelend incident. De buurman en een aantal andere buurtbewoners verstoren de rust in de kooi tijdens de vangtijd. Gevolg: zowel de wilde als tamme eenden worden verjaagd. De tamme eenden zijn cruciaal voor het functioneren van een traditionele eendenkooi. Zonder staleenden kunnen wilde eenden namelijk niet tot in de vangpijpen worden gelokt. De onruststokers zijn uiteindelijk bedaagd en hebben de schade moeten vergoeden aan kooiker Gosse.
In 1638 wordt de kooi opgekocht door het Sint Anthony Gasthuis in Leeuwarden. Deze weldadigheidsinstelling blijft tot in de 20e eeuw eigenaar van de kooi en een aantal omringende landerijen. Zij hebben de kooiplaats al die jaren verpacht aan diverse kooiboeren, die dan voor een bepaalde periode een huurcontract hebben moeten naleven. In zo’n contract staan bijvoorbeeld regels vermeld met betrekking tot het overnemen van staleenden.
De afpalingscirkels van kooien zijn door de tijd heen nogal eens van omvang gewijzigd. In 1873 heeft de Casteleinskoai een afpalingscirkel van 1200 meter. Dit betekent dat binnen deze straal het zogeheten afpalingsrecht geldt. Verstoring van de rust in de kooi is daarmee wettelijk verboden. Dat een dergelijke rust gewaarborgd moet worden is voor het ecosysteem van een kooi cruciaal. Het afpalingsrecht van 1200 meter is nog steeds van kracht.
Help mee!
Help mee om de rijke cultuurhistorie van Fryslân te behouden! Samen kunnen we ervoor zorgen dat toekomstige generaties hier blijvend van kunnen genieten.
Vanaf 1916 komt de familie Castelein in beeld. Dit is de familie waar de kooi naar is vernoemd. Zij hebben een hele poos op de bijbehorende kooiboerderij gewoond en exploiteren de kooi voor een aantal decennia op rij. Uit deze periode zijn ook enkele vangstgegevens bekend. In het seizoen 1938/1939 worden 343 wilden eenden, 121 talingen en 7 pijlstaarten gevangen. Dit zijn geen schrikbarend grote vangstaantallen voor die tijd.
In 1989 wordt It Fryske Gea eigenaar van de kooi. It Fryske Gea heeft in de decennia daarvoor de kooi al als natuurgebied in beheer. De Casteleinskoai is dan nog eigendom van het Sint Anthony Gasthuis, dat tot op heden zelfs nog eigenaar van de nabijgelegen boerderij is. De Casteleinskoai staat geregistreerd als vangmiddel, maar is al een tijdje niet meer als dusdanig in gebruik.
De Casteleinskoai doet met zijn hoge wallen, bochtige paden en vele mosbedden een beetje denken aan een statige tuin aangelegd in de landschapsstijl. De vangpijpen zijn grotendeels omwald, waarbij één vangpijp nog is voorzien van rietschermen. In het kooibos zijn nog een aantal oude eiken te vinden. Deze historische eikengroei kan mede worden verklaard door de aanwezigheid van een zandondergrond. Ook groeien er varens, mossen en lijsterbessen in het kooibos. De eendenkooi als geheel vormt dan ook een bijzondere biotoop. De Casteleinskoai wordt tegenwoordig met name omringd door voedermaisakkers.
Eropuit
