Ontdek de
Aan de zuidkant van het voormalige Louwsmar (nabij Lytse Geast) ligt de Van Asperenkoai als een bomenrijk eilandje in een grotendeels open weidelandschap. De kooi was ooit gelegen in het drassige bûtlân rond het Louwsmeer, een gebied dat getypeerd werd door de aanwezigheid vele natte hooilanden. Dit soort kruidenrijke graslanden vormen van oudsher aantrekkelijke gebieden voor moeras- en weidevogels.
Het Louwsmar is aan het einde van 18e eeuw drooggemaakt, maar in die decennia daarop inundeert de laaggelegen meerpolder nog regelmatig. Halverwege de 19e eeuw wordt het Louwsmar voorgoed drooggemalen. Ook de landerijen rondom het voormalige meer raken gaandeweg hun drassige karakter kwijt. Toch heeft de kooi nog tot in de 20e eeuw met wateroverlast te kampen gehad. In 1910 is de kooi bijvoorbeeld onder water gelopen. Tamme vogels verlaten bij die gebeurtenis de kooi, wat de toenmalige kooiker voor een acuut probleem stelt.
Praktische info
Vanwege de slechte bereikbaarheid en de kwetsbaarheid is de Van Asperenkoai in Suwâld (nabij Lytse Geast) niet toegankelijk.
De grond waar de kooi op is aangelegd is aanvankelijk in bezit van het voormalige klooster te Burgum (Barraconvent). De oudste indicatie voor het bestaan van de kooi treffen we aan op de Schotanuskaart van 1664. Pas in het jaar 1685 wordt echter voor het eerst duidelijk wie de toenmalige kooiboer en (mede)-eigenaar is geweest, namelijk ene Jan Jacobs.
De Van Asperenkoai wordt in het jaar 1693 aangeduid met het veelzeggende ‘Kobbe koy’. Deze aanduiding verwijst naar een kokmeeuwenkolonie die zich toentertijd in het drassige gebied ten zuiden van de kooi heeft opgehouden. Kobbe is de Friese benaming voor kokmeeuw.
Bij vertrek van de kooiker is het gebruikelijk deze voldoende eenden achterlaat. Zo laat voormalig eigenaar Philippus Meinsma in 1747 bij het aankopen van de kooi vastleggen dat bij vertrek van de pachter/kooiker er onder andere 400 vluchtige smienten, 200 eenden en 200 eendenkorven in de kooi moeten achterblijven. Dit soort afspraken zorgen ervoor dat nieuwe kooikers niet met een valse start beginnen.
In 1808 wordt de kooiplaats verkocht aan Julius Vitringa Coulon, een dokter uit Leeuwarden. Hij betaalt zo’n 11.250 carolusgulden voor het geheel. Eén van zijn eerste pachters is Bokke Jarigs, een kooiboer die in 1811 de achternaam ‘Van der Kooi’ kiest. Gedurende de Franse tijd werd het verplicht om een achternaam aan te nemen. Veel kooikers kiezen dan een achternaam die verwijst naar hun beroep.
Help mee!
Help mee om de rijke cultuurhistorie van Fryslân te behouden! Samen kunnen we ervoor zorgen dat toekomstige generaties hier blijvend van kunnen genieten.
1844 is het jaar dat de kooi in handen van de familie Van Asperen komt. Poelier Popke van Asperen koopt dan de hele kooiplaats op. Leden van de kooikerfamilie Castelein blijven vervolgens nog een hele poos pachter van de kooi. Ze bewonen tevens de nabijgelegen kooiboerderij. Tussen de eigenaar/poelier en de kooiker/pachter bestaat gedurende deze een directe samenwerking. De gevangen vogels worden namelijk aan poelier Popke van Asperen geleverd. Een dergelijke verhouding komt rond die tijd vaker voor in de kooikerwereld.
Bijzonder aan de familie Castelein is dat zij al in de 19e eeuw kooiboekjes bijhouden. Dit wordt vooral gedaan ter administratie van de handel met de poelier. De gehanteerde teleenheid in deze boekjes is de zogeheten ‘war’. Hantering hiervan zorgt ervoor dat de gevangen vogels evenredig naar gewicht worden omgerekend.
Een war staat voor 1 wilde eend, wat dan weer gelijkstaat aan 2 smienten of slobeenden en 3 talingen. Pijlstaarten zijn vaak de grootste vangbare watervogels in eendenkooien geweest. 1 war staat gelijk aan 2/3 van deze vogels. Ook maakt men in de 19e eeuw een onderscheid in vroege en late vogels, waarbij als scheidsdatum 15 oktober wordt gehanteerd. De vroege vogels zijn over het algemeen minder goed houdbaar en lastiger te plukken. Gemiddeld genomen hebben de Casteleins meer eenden in de 19e dan in de 20e eeuw gevangen.
Popke van Asperen (kleinzoon van de eerdergenoemde Popke) overlijdt in 1942 en laat onder andere de onderhavige eendenkooi na aan It Fryske Gea. Deze telg uit een poeliersfamilie heeft voor zijn dood in een legaat laten vastleggen dat er in de overgedragen eendenkooien geen vogels meer mogen worden gevangen. De kooi krijgt vervolgens dan ook hoofdzakelijk een natuurfunctie. In 1987 telt het kooibos maar liefst 207 roekennesten.
Om het kooi- en afpalingsrecht te behouden wordt onder andere nog een vangpijp van het Friese type in vangklare staat gehouden. De kooi telt 5 vangpijpen, waarvan 2 met rietschermen. De kooiplas is gedeeltelijk omwald. Misschien wel de grootste blikvanger van de kooi is een eeuwenoude eik die inmiddels behoorlijk scheef staat. Nog altijd is er een boerderij op steenworp afstand van de kooi gelegen.
Eropuit
