Deze elegante distel met behaarde grijsgroene bladeren en paars-roze bloemen heeft het niet makkelijk. It Fryske Gea heeft enkele grotere populaties van Spaanse ruiter in beheer, zoals in de Alde Feanen en in de Lendevallei. Maar in veel gebieden gaat het om kleine populaties, zoals in het Bûtefjild, de Grutte Wielen, het Easterskar en op de Delleboersterheide. Deze kleine populaties zijn door de geringe genetische diversiteit niet meer in staat om zich met zaad uit te breiden. Gelukkig is Spaanse ruiter een meerjarige plant die zich kan uitbreiden met uitlopers.
Fryslân heeft een grote verantwoordelijkheid voor de Spaanse ruiter (Frysk: Soldatekwast). En daarom is de soort door It Fryske Gea samen en Floron verkozen tot icoonsoort van Fryslân voor het project ‘Zorgen voor de natuur van morgen’ voor Het Levend Archief. Het is de bedoeling om zaad te verzamelen voor de Nationale Zaadcollectie en dit zaad in te zetten bij natuurherstelprojecten.
Ook kunnen we door toegepast beheer nieuwe kansen creëren waar de soort verdwenen is. Bijvoorbeeld door grondwaterstromen weer aan de oppervlakte te laten komen, zoals in de Lendevallei. Want daar doet de Spaanse Ruiter het goed op.
Algemene donatie
Geniet jij ook zo van de Friese natuur en wil je dit in de toekomst blijven doen? Steun It Fryske Gea in haar werkzaamheden voor natuurbehoud, ontwikkeling, maar ook natuureducatie. Zodat jij en toekomstige generaties kunnen genieten van de pracht van Fryslân!
Nederland ligt min of meer in het centrum van het verspreidingsgebied van de Spaanse ruiter. De soort heeft een Atlantische verspreiding van noordwest-Duitsland, tot Ierland en tot Zuid-Frankrijk. Buiten Noordwest-Europa komt Spaanse ruiter nergens voor. Spaanse ruiter komt van nature voor voedselarme veengebieden, maar gedijt ook in schrale, onbemeste hooilanden met extensief beheer. Door intensivering van de landbouw staat de soort in heel Europa onder druk.
Rond 1900 bestond een groot deel van Fryslân uit blauwgrasland. Blauwgrasland is een plantengemeenschap van schrale, natte en grondwatergevoede hooilanden. De naam “blauwgrasland” komt van plantensoorten die een blauwgroene tint geven aan het grasland, zoals blauwe en blonde zegge, Spaanse ruiter en blauwe knoop. Ze kunnen zeer soortenrijk zijn met zeldzame planten als zilveren maan en broedvogels als watersnip en kemphaan. Dit graslandtype kwam vooral voor in het lage, centrale veengebied tussen Dokkum en Lemmer, zoals bij de Alde Feanen. Tegenwoordig is blauwgrasland een zeldzame biotoop geworden. Dit heeft grote gevolgen voor veel soorten, waaronder de Spaanse ruiter.
Het landschap
Als je geluk hebt, kun je de Spaanse ruiter tegenkomen in verschillende natuurgebieden van It Fryske Gea.
De Spaanse ruiter is ook in Nederland, samen met veel andere soorten van blauwgraslanden, sterk achteruitgegaan. Het aantal groeiplekken in Nederland is sinds 1950 met meer dan de helft afgenomen. Anno 2025 is Fryslân verantwoordelijk voor meer dan een kwart van de Nederlandse populatie. En deze populatie staat nog steeds sterk onder druk. Versnippering, verdroging, verzuring en vermesting spelen allemaal een rol. De huidige groeiplekken liggen allemaal in natuurgebieden. En deze groeiplekken zijn vaak ver afgelegen van elkaar waardoor de benodigde kruisbestuiving zeer gering is. De hydrologie van de natuurgebieden met Spaanse ruiter is vaak verstoord door de lage polderpeilen van het omringende landschap. Hierdoor zakken de grondwaterstanden te diep weg en is de grondwaterinvloed weggevallen. Het mineraalrijke grondwater is noodzakelijk om de zuurgraad van het blauwgrasland op peil te houden, maar stroomt vaak naar de lager gelegen polders. Daarnaast heeft stikstofdepositie invloed. Door de overvloed aan stikstof in combinatie met verdroging nemen grassen als pijpenstrootje en hennegras toe. De grassen kunnen Spaanse ruiter wegconcurreren.
Spaanse ruiter is ook bekend van vochtige, kalkrijke duinvalleien zoals op de Waddeneilanden. Spaanse ruiter kwam verspreid voor in Fryslân. Alleen in de noordelijke kleischil komt de distel van oorsprong niet voor. De Spaanse ruiter groeit op plekken die in de winter drassig zijn en in de zomer oppervlakkig uitdrogen. Maar de grondwaterstand zakt echter niet verder uit dan enkele decimeters. Het is belangrijk dat het grondwater tot aan de wortelzonde van de plant komt. Doormiddel van toegepast beheer proberen we dit in enkele gebieden aan te pakken.
