Project status: Bezig
Alles waar It Fryske Gea voor staat, komt samen in It Kathûs. Gelegen aan de Sodumerdyk, in het veenweidegebied ten noordoosten van Nes bij Akkrum, in het stroomdal van de Boarn. De Friese stelpboerderij uit 1904 was vroeger één van de kloosterboerderijen die hoorde bij het klooster van de Duitse Orde in Nes. Het pand heeft daarom een hoge monumentale en cultuurhistorische waarde. Het erf en het omliggende grasland dragen sporen van een geschiedenis die teruggaat tot de middeleeuwen.
Project info
Het woongedeelte van It Kathûs is bijna onaangetast. Het omvat een betegelde gang met lambrisering, een keuken, een opkamer en een pronkkamer die alle drie voorzien zijn van bedsteden. De pronkkamer heeft een authentieke lichtgroene betimmering met decoratieve schilderingen zowel op de wanden als het plafond. In het midden van de boerderij is er een kelder met groene estrikken (tegels), op de zolder staat nog het authentieke spekhok. Het deels omgrachte erf staat al eeuwenlang op de kaart.
Ook de stookhut en het varkenshok zijn hier nog aanwezig. Tel daarbij op het ‘volstrekt gaaf bewaarde eeuwenoude cultuurlandschap van het ‘fûgeltsjelân’’ en het cultuurhistorisch en landschappelijk belang van It Kathûs is zonneklaar.
De staat waarin het pand verkeert, laat helaas te wensen over. Aan de hand van onderzoek heeft It Fryske Gea de boerderij eerst wind- en waterdicht gemaakt . Pas daarna kan er nagedacht worden over een nieuwe bestemming van de boerderij. Het erf is alvast opgeschoond, de stallen zonder monumentale waarde – waarin asbest was verwerkt – zijn gesloopt.
Ook verwilderde, in de jaren zeventig aangeplante, struiken in de voortuin zijn verwijderd. Zo komen de leilindes bij de keuken beter tot hun recht. Enkele essen met essentakziekte zijn gekapt en de singel is gesnoeid zodat de bomen weer kunnen uitlopen.
Wij betrekken de omgeving zoveel mogelijk bij de ontwikkeling van It Kathûs. Zo zijn er in de zomer van 2024 open dagen geweest en een inloopavond om te praten over de ideeën voor een nieuwe bestemming. Wordt het een kenniscentrum voor natuurinclusieve landbouw, een multifunctioneel gebouw of een zorgcentrum? Er is veel mogelijk, zolang er maar de gewenste rust blijft voor de vele weidevogels die er elk voorjaar een plek zoeken om te broeden. Ook de waarden van het cultuurhistorische landschap en de boerderij moeten intact blijven.
We hebben tijdens meerdere open dagen de mienskip gevraagd om met ideeën te komen. Particulieren en organisaties konden tot 16 september 2024 een plan indienen voor de toekomstige bestemming van de boerderij. We hebben in totaal twintig waardevolle inzendingen ontvangen. De complete ondernemingsplannen hebben we samen met experts van Arcadia beoordeeld. Daarna hebben we met een aantal indieners gesprekken gevoerd en de plannen verder uitgewerkt en op (financiële) haalbaarheid getoetst. Dat is een intensief en zorgvuldig proces geweest.
Uiteindelijk zijn er drie plannen op haalbaarheid getoetst en in een business case uitgewerkt. Voorop staat dat de nieuwe bestemming moet passen bij het weidevogelgebied achter de boerderij en dat de kosten voor de restauratie van de boerderij worden gedekt. De verwachting is dat we eind juni 2025 bekend kunnen maken met welke partij wij It Kathûs een nieuwe functie gaan geven.
It Fryske Gea werkt in dit project nauw samen met Veenweide Atelier van Arcadia geleid door Henriëtte Waal in samenwerking met OOZE Architects. Zij zien It Kathûs als voorbeeld van een nieuwe veenweidestrategie. Hierbij staat de ecologische context bij elke beslissing centraal. Het is een langzaam en zorgvuldig proces dat past bij de plek. Op 24 mei 2025 opent de tentoonstelling Veenweide Atelier in het Fries Museum met daarin een rol voor It Kathûs. Op de social mediakanalen van Arcadia start ook een videoreeks waarin de plannen voor It Kathûs centraal staan.
Kijk op de website van het Veenweide Atelier voor meer informatie.
Gerelateerde berichten
Meer over dit project en lees over hoe It Fryske Gea zich inzet voor het beschermen, beheren en ontwikkelen van de natuur en cultuurhistorie in Fryslân.
