Hoe overleven insecten de winter?

Koudbloedige dieren

Insecten zijn ‘s zomers op hun best. Dit komt omdat er in dit jaargetijde volop eten te verkrijgen is. Bloemen met heerlijke nectar en bladeren groeien als kool. Ook de zon is in de zomer op zijn warmst – en dat is erg belangrijk voor insecten. Het zijn namelijk koudbloedige dieren die zichzelf niet warm kunnen houden. Hun lichaamstemperatuur past zich aan, aan de temperatuur van hun omgeving. Om te kunnen groeien, vliegen en paren hebben ze veel energie nodig: die krijgen ze van warmte en voedsel. Vandaar dat ze in de zomer zo actief zijn. Denk maar aan bijen die honing maken of lieveheersbeestjes die druk bezig zijn met voedsel verzamelen en paren.

Belangrijke schakel voor biodiversiteit

Voor sommige mensen zijn insecten vooral kriebelbeestjes, maar ze zijn enorm belangrijk voor de biodiversiteit. Ze zijn niet alleen de opruimers van de natuur, op hun beurt zijn ze zelf ook weer voedsel voor veel andere dieren. Sommige soorten insecten zijn ook essentieel voor de bestuiving van onze groente- en fruitgewassen. Een belangrijke schakel in allerlei voedselketens! In de natuurgebieden van It Fryske Gea proberen we hiermee zoveel mogelijk rekening te houden bij het beheer. Hierbij kun je denken aan het mozaïekbeheer van graslanden, vroeg in het voorjaar en laat in het najaar maaien, het vroegtijdig uitvoeren van greppelbeheer en het laten liggen van dood hout.

Het leven van een insect

De meeste insecten – door wetenschappers ook wel imago’s genoemd – leven maar kort. Soms maar een paar dagen en als ze geluk hebben een paar maanden. In het najaar is er veel minder voedsel te vinden en wordt het kouder, waardoor ze minder energie krijgen en vaak dood gaan. Meestal hebben de imago’s dan wel gedacht aan de volgende generatie: ze leggen eieren en vervolgens leggen ze zelf het loodje. Maar dit geldt zeker niet voor alle insecten: sommige gaan wel in winterslaap of overleven de winter.

Insecten die overwinteren

Veel insecten vermijden het liefst de winter. Veel te koud, te droog, te guur en te extreem! Ze overwinteren liever als larve in de modder of als ei ergens in de vegetatie. Veel insecten hebben methodes ontwikkeld om de winter door te komen. Hieronder een aantal voorbeelden.

1. Het lieveheersbeestje

Op de zonnige dagen in het najaar gaat het lieveheersbeestje druk op zoek naar een fijne plek om te overwinteren. Dit doen zij het liefst in de natuur of in onze huizen: een perfecte overwinterplaats die lekker warm en beschut is. Via naden, kieren, spleten en ventilatieroosters komen ze onze huizen binnen. Of ze vliegen simpelweg door een openstaande raam of deur. Tijdens het overwinteren zitten ze vaak teruggetrokken in een hoekje of op een ander beschutte plek. In de natuur vind je ze geregeld in de strooisellaag, tussen afgestorven plantendelen, in groenblijvende heesters of in spleten in de schors van loofbomen of coniferen, in de bodem, in dood hout, in mos of graspollen.

Wist je dat?! Niet alleen lieveheersbeestjes zijn gek op dood hout. Andere dieren zijn er ook gek op: spechten, vleermuizen, boommarters, noem het maar op. Zij maken allemaal dankbaar gebruik van dode bomen of boomresten die blijven liggen. Daarom wordt er vaak bewust voor gekozen om het te laten liggen, zodat de natuur zijn gang kan gaan.

Wat je kunt doen om lieveheersbeestjes in de winter te helpen:

• Laat ze overwinteren in je huis: lieveheersbeestjes zijn kampioen in het bladluis bestrijden en verdienen een warm welkom in je huis. Zowel ‘s zomers als in de winter voor hun winterslaap.
• Je kunt ook buiten een fijne plek voor ze creëren door een huisje voor ze te maken. Leuk om zelf te maken en je doet de lieveheersbeestjes er ook nog eens een plezier mee! Voorzie een kastje ter grootte van een vogelhuisje van gleuven en richt het in met wat droge bladeren of rolletjes golfkarton.

2. Vlinders

Zodra de dagen in september en oktober kouder worden gaan de vlinders in winterrust. Ze veranderen van gedaante en brengen de winter door als eitje, rups of pop. Een paar voorbeelden van dappere soorten die de winter doorbrengen in Nederland: de kleine vos, de dagpauwoog, de gehakkelde aurelia en de citroenvlinder. Zij komen ook in het voorjaar als eerste weer tevoorschijn.

Voor sommige vlinders is het in de winter ook te koud in Nederland. Zij vertrekken in het najaar naar Zuid-Europa of Noord-Afrika. De atalanta en de distelvlinder zijn voorbeelden die overwinteren in het zuiden en worden daarom ook trekvlinders genoemd.

Wist je dat?! De citroenvlinder een echte taaie is? Deze vlinder gaat gewoon ergens aan een blad of takje hangen en overleeft dit zelfs als de temperatuur onder nul komt!

Kijktip: in het voorjaar en in de zomer kun je heel veel verschillende soorten vlinders en libellen bewonderen in de Lendevallei en Delleboersterheide. Verstoor ze alleen niet in hun natuurlijke habitat, blijf op de paden en houd je aan de gedragsregels.

Wat je kunt doen om vlinders in de winter te helpen:

• Het kan gebeuren dat een vlinder in het najaar een plekje zoekt in jouw huis om te overwinteren. Lekker warm, maar niet goed voor de vlinder. Ze blijven hierdoor actief en verbruiken veel meer energie dan nodig. Als dit gebeurt raden we je aan om ze voorzichtig te vangen in een glas en vrij te laten op een beschutte plek.
• Je tuin winterklaar maken? Doe dit liever niet! Laat uitgebloeide planten zoals ze zijn, maai het gras niet en laat bladeren en takken lekker liggen. Wacht hiermee tot het voorjaar. Alle eitjes, rupsen en poppen overwinteren graag in je tuin tussen de beplanting of afgevallen blad. Overigens net zoals vele andere dieren, waaronder eekhoorns en egels.
• Vlinders die in ons land overwinteren zoeken graag beschutte plekjes op. In schuurtjes, rommelzolders of tussen de bladeren. Je kunt ze hierbij ook een handje helpen door zelf een vlinderkastje te maken. Dit kun je van hout maken, maar ook van een oud melkpak. Beplak het pak met groen papier, maak 3 spleetjes aan de voorkant van 1 cm breed en 5 cm lang en maak een deurtje van 5 bij 5 cm aan de achterkant. Beplak het vervolgens met blaadjes, plaats een stuk schors in de binnenkant en hang het op een zonnige plek!

3. Honingbijen

Honingbijen worden niet voor niets ‘queen of the sun’ genoemd. In de zomer voelen zij zich optimaal. De een is bezig met het schoonmaken van de raten, de ander met het halen van nectar en weer iemand anders met het voeren van de jonge bijen. In tegenstelling tot in de winter. Dan hebben ze allemaal één taak: het warm houden van elkaar. Ze kruipen tegen elkaar aan, vormen een bol (tros) en gaan wapperen met hun vleugels zodat er warmte en honing ontstaat.

Wist je dat?! In de zomer bestaat een bijentros vaak uit zo’n 60.000 bijen, in de winter nog maar uit 10.000. Omdat de voorraad honing beperkt is, vindt er ieder najaar de darrenslacht plaats. Mannetjes worden dan naar buiten gedreven door de ‘werksters’. Ook worden er minder eitjes gelegd zodat het volk van nature slinkt.

Wat je kunt doen om honingbijen in de winter te helpen:

• Net zoals alle andere insecten en dieren zijn honingbijen ontzettend blij met een niet-opgeruimde herfsttuin. Ze overwinteren onder de grond en zijn gek op holle stengels, hout, een kier tussen de klinkers of een kleine spleet in stenen.
• Creëer zelf een plek waar de bijen kunnen overwinteren door een bijenhotel te maken. Deze kun je heel gemakkelijk maken door blokken hout met gaten erin op een zonnige plek te leggen. Pak een stammetje, blok, plank of iets anders en boor daar een flink aantal gaten in. Leg het in de zon en als er voldoende bloeit in de buurt is de kans groot dat de bijen zich hier gaan nestelen. Ze kunnen hier ook in overwinteren!
• Zorg ervoor dat je bloemen in je tuin hebt die vanaf het vroege voorjaar tot het late najaar bloeien. In deze periodes is er vaak minder voedsel te vinden. Vaste planten zijn ideaal en ook voor onkruid geldt: laat lekker staan! Dit zijn vaak goede drachtplanten (een plant die in de vorm van nectar en pollen voedsel levert) voor bijen.

Insectenhotel maken

Om meerdere insecten te helpen in de winter kun je een insectenhotel maken. Deze kun je zo groot of klein maken als je zelf wilt. Maak gebruik van allerlei natuurlijk materiaal om je hotel te vullen en verwelkom verschillende insecten in je hotel! Hoe je zo’n insectenhotel maakt lees je hier. Succes!

Denk ook aan de andere dieren in de winter

Er zijn nog veel meer dieren die jouw hulp kunnen gebruiken om te overwinteren! Denk ook eens aan de eekhoorn, egel of de vogels. Maak eens een vogeltaartje of andere vogelsnacks voor in de tuin.