Grondleggers van een gezonde bodem
Wie zorgen er eigenlijk mede voor vruchtbare, bloemrijke graslanden, die van het grootste belang zijn voor weidevogels, boeren, vee en biodiversiteit? Regenwormen, is het heldere antwoord van Jeroen Onrust. “Regenwormen in verschillende soorten en maten.” De ecoloog/onderzoeker bij de Rijksuniversiteit Groningen beantwoordt enkele prangende vragen over de ‘ondergrondse helden’.
Regenwormen? Hoe kunnen wormen zorgen voor een vruchtbare bodem, een gezond bodemleven en bloemrijke graslanden?
“Regenwormen graven gangetjes en die zijn gunstig voor een luchtige bodem. De gangetjes zorgen ervoor dat het water wegloopt, maar ook dat water wordt vastgehouden. In Nederland kennen we zo’n 25 verschillende soorten en alle wormen doen weer andere dingen. Die variatie is belangrijk, in soort en in grootte. Een grote regenworm graaft grotere gangen en gaat dieper de grond in, kleine(re) zorgen voor beluchting van de toplaag. Ook zorgen wormen voor organisch materiaal in de bodem en bevatten hun uitwerpselen kalk. Allemaal cruciaal voor een divers bodemleven en gezonde bodem.”
Hoe ontdekte je het belang van regenwormen voor een vruchtbare bodem?
“Tijdens een onderzoek naar voedsel voor weidevogels. Overigens denk ik bij vruchtbaarheid niet zozeer aan groei en productie. Mijn interesse ligt vooral bij de potentiële gesteldheid van de bodem en met name de rol van regenwormen in dat ecosysteem. Zo ontdekte ik dat regenwormen duidelijk het verschil maken in weides die intensief of juist extensief worden bewerkt. In het huidige boerenland met raaigras komen wel regenwormen voor, maar slechts een paar soorten, terwijl minder intensief bewerkt land verschillende soorten kent die ook nog eens verschillen in grootte. Dat wilde ik onderzoeken.”
Wat leverde dat onderzoek op?
“In land dat minder intensief beheerd en bemest wordt, of in biologische of natuurgraslanden, is minder verstoring. Daardoor krijgt de regenworm, die wel tien jaar oud kan worden, de kans om te groeien. In land dat steeds wordt omgeploegd, bewerkt en geïnjecteerd met drijfmest krijgt hij die kans niet en dat gaat ten koste van de bodemstructuur. Eigenlijk is raaigras verslaafd geraakt aan die constante bemesting en gebeurt er niets ondergronds.”
Over Jeroen Onrust
Jeroen Onrust begon als vogelonderzoeker in het team van hoogleraar Theunis Piersma. Nieuwsgierig naar het dieet van vogels als grutto en kievit, dook hij in de wereld van de wormen. Zijn onderzoek leverde meteen het nieuwe en interessante inzicht op dat regenwormen uitermate belangrijk zijn voor de weidevogels. Maar ook voor het hele ecosysteem van een gezonde bodem. In 2010 werd het zijn afstudeerproject. Twee jaar later studeerde hij af en hij promoveerde in 2017. Hij bleef als onderzoeker verbonden aan de RUG.
Hoe kunnen we de situatie keren?
“Het klinkt misschien gek, maar door niks te doen. Dan verstoor je het ecosysteem niet en komen de regenwormen vanzelf. Dat geldt ook voor de tuin: elk voorjaar de tuin omspitten is ook funest. Als je niks doet, gaan de wormen wel aan de slag om een goede leefomgeving te creëren en bladafval de grond in te werken.”
“Door even niets te doen, kan ook een intensief bewerkt land afkicken en het systeem herstellen. Voor boeren is hun oudste grasland eigenlijk hun belangrijkste kapitaal, want ook in droge of natte perioden is dat land het meest weerbaar. Dus zo min mogelijk verstoren is het devies voor een vruchtbare bodem en bloemrijk grasland. De diversiteit die je bovengronds ziet, is er ook ondergronds: de verschillende bloemen en kruiden hebben een ander wortelsysteem. Dus hoe diverser de vegetatie, hoe diverser het bodemleven.”
Hoe belangrijk is dat voor de (weide)vogels?
“Heel belangrijk. In graslanden met een betere bodemstructuur zijn er niet alleen méér wormen, maar zijn er ook grotere. Een grutto heeft meer aan één vette, grote worm dan aan tien kleintjes, want daar moet hij harder voor werken. Bovendien zijn regenwormen een belangrijke voedselbron voor bijvoorbeeld dassen, vossen en egels.”
Hoe staan boeren tegenover een goede bodemstructuur?
“Steeds meer boeren zoeken manieren om natuurvriendelijker met hun land om te gaan. Zelfs de boeren met megastallen beseffen dat we zuinig moeten zijn op de bodem en meer naar kringlooplandbouw toe moeten. Ik krijg ook steeds meer vragen van boeren die willen dat ik onderzoek doe op hun land. Onderzoek is cruciaal. Daarmee krijgen we inzicht in hoe regenwormen het doen in verschillende soorten grasland. Dat wormen zo belangrijk zijn weten we nu. Hoe het vroeger was, weten we niet. Omdat er nooit onderzoek naar het belang van wormen is gedaan, is er geen vergelijkingsmateriaal. Overigens is ook bij akkerbouwers een tendens om de grond anders te bewerken, minder diep te ploegen en meer rekening te houden met een goede bodemstructuur.”
