Stean foar it fean!

Steeds verder dalende omgeving

Fryslân is een rijk gevarieerde Provincie. Dit komt vooral omdat we drie verschillende bodemsoorten hebben: zand, klei en veen. Veen bestaat uit plantaardig materiaal dat onder natte omstandigheden verteert. Maar als het wordt ontwaterd verdwijnt het juist, omdat de organische stof reageert met zuurstof. Ontwateren doen we in Fryslân al honderden jaren om droge voeten te houden en het land te kunnen bewerken. De omgeving van de natuurgebieden wordt nog steeds sterk ontwaterd. Dit zorgt ervoor dat de omgeving lager komt te liggen dan de natuurgebieden. In onze natuurgebieden proberen we de veenafbraak te beperken door water vast te houden of op te malen. Toch lijden ook deze natuurgebieden in toenemende mate onder de (indirecte) effecten van verdroging. Water loopt immers van hoog naar laag, dus naar de steeds verder dalende omgeving, waardoor het steeds moeilijker is de natuur nat te krijgen en te houden. Bovendien krijgt regenwater verhoudingsgewijs steeds meer invloed ten opzichte van grond- en oppervlaktewater. Beide zaken hebben effect op de natuurkwaliteit. Als we doorgaan zoals we nu doen zijn we binnen 80 jaar onze veenbodems kwijt en daarmee de bijbehorende veenlandschappen, de oude verhalen en de natuurwaarden.

Eeuwenoud landschap rijk aan verhalen en natuur

Het veengebied zoals het er nu ligt vertelt het verhaal van hoe de mens hier eeuwenlang zijn weg vond en leefde. Over de eerste veenboeren, die in de vroege middeleeuwen het veen hebben omgezet naar landbouwgrond. Over monniken die kleinschalig turf hebben gewonnen. Maar ook over de grote veenbazen die veel geld verdienden terwijl de arbeiders onder zware omstandigheden leefden. Deze verhalen zijn nog steeds herkenbaar in het landschap. Een nat en waterrijk landschap dat bovendien rijk is aan natuur. Met bijzondere soorten van het veen, zoals veenmosorchis, purperreiger, waterral en veenbesblauwtje. Allemaal specialisten die zich thuis voelen onder natte en vaak ook voedselarme omstandigheden. Sommige soorten zijn zo gespecialiseerd dat ze zelfs alleen maar in Nederland voorkomen, zoals de grote vuurvlinder en de noordse woelmuis.

Tijdslijn ontwikkeling Lage Midden van Fryslân;

Natuur en cultuur hand in hand

Natuurbeheerders hebben veelal het natuurdoel voor ogen gehad en zijn daarbij de cultuurhistorische waarden van het landschap uit het oog verloren. Bij vroegere natuurherstelprojecten zijn daardoor regelmatig landschappelijke patronen en elementen verloren gegaan. Dit willen we in de toekomst zoveel mogelijk voorkomen. Cultuurhistorische landschapspatronen willen we zichtbaar houden, door bij de planvorming rekening te houden met de ontstaansgeschiedenis en de ontwikkeling van het landschap door de eeuwen heen. We willen de dynamiek van het landschap voortzetten; landschap staat nooit stil. Daarbij willen we gebruik maken van de historische patronen en elementen om ook toekomstige veenlandschappen een gebiedseigen karakter mee te geven.

Stappenplan richting een volhoudbare toekomst

Sinds de oprichting van de Vereniging It Fryske Gea in 1930 zijn er diverse veenmoerasgebieden in bezit en beheer gekomen. In de bijna 90 jaar ervaring met het beheren van veenlandschappen hebben wij problemen zien ontstaan, zijn wij gaan experimenteren en hebben we lessen geleerd. In ‘Stean foar it fean’ hebben we deze ervaringen, lessen en kansen gebundeld in een puntsgewijs stappenplan, die zijn onderverdeeld in aandachtspunten per stap. Deze stappen bieden een richtlijn naar een volhoudbare toekomst van het laagveenlandschap.

Droomscenario

In ‘Stean foar it fean’ schetsen we een droomscenario voor het jaar 2100, waarin dan nog steeds een groot areaal veen in Fryslân aanwezig is, met herkenbare en nieuwe veenlandschappen. Centraal in dit landschap staan de robuuste moedermoerassen. Deze hebben een permanent zeer hoog peil en bevatten bronpopulaties van bijzondere soorten van het veen, zoals die veenmosorchis en de purperreiger, grote vuurvlinder en Noordse woelmuis. In een brede schil rondom deze moerassen is het dan gelukt om op forse schaal nieuwe veenvorming op gang te brengen, onder zeer natte omstandigheden. Deze zone speelt een zeer belangrijke rol in het voorkomen van wateroverlast in natte tijden. Tot slot hebben we geleerd in dit natte landschap te wonen en te werken, bijvoorbeeld doordat er nieuwe machines en beheertechnieken zijn ontwikkeld, andere gewassen worden verbouwd en lichter vee wordt geweid.

Hoe bereiken we dit droomscenario?

Kennisontwikkeling en samenwerking zijn sleutelwoorden bij het realiseren van dit droomscenario. Niet alleen wij maken ons zorgen over het verlies van het veen. Eerder stelde de Provincie Fryslân al een “Veenweidevisie” op en ook Wetterskip Fryslân en de LTO zijn bezig met het onderwerp. We willen graag met deze partijen samenwerken om de historische veenmoerassen te behouden en te herstellen en te bouwen aan het ontwikkelen van nieuwe veenlandschappen.

Samenvattend zijn dit de speerpunten waar we ons de komende jaren op richten:

• Samenwerken met andere partijen: onderwijs en wetenschap, provincie, wetterskip, boeren, buren
• Koers uitzetten voor ontwikkelingen in het laagveenlandschap, voor zowel de veenmoerassen als de veenweidegebieden
• Ruimte bieden aan onderzoek
• Kennis delen

Aan de slag!

‘Stean foar it fean’ is een uitnodiging aan iedereen; boeren, burgers, onderwijs, waterschap, overheden en experts, om mee te denken en te helpen. Wij staan open voor samenwerking met iedereen die net als ons passie heeft voor veenlandschappen met een rijke biodiversiteit in onze provincie. ‘Stean foar it fean’ doen we samen!

Bekijk hier het hele document