Zeearend | It Fryske Gea

Wat eten de jonge zeearenden?

11 juni 2025/ Zeearend

Denkend aan 2017, het jaar dat een zeearend paar voor het eerst succesvol broedde bij It Fryske Gea in het Nationaal Park De Alde Feanen. Acht jaar later staan jong nr. 15 en 16 van dit ons inmiddels zo vertrouwde zeearend paar op de drempel (nestrand) van hun leven om over enkele weken het nest te verlaten.

Zomerpolder ‘de Wyldlannen’, jachtterrein van de zeearenden (foto 7 juni 2025, Andries Dijkstra)

Veel geleerd, gezien én genoten

Dankzij de webcam kregen en krijgen we een prachtige inkijk op het zeearend leven. We zagen pasgeboren witte dons jongen met een geboortegewicht van rond de 85 gram groter en zwaarder worden, tot ze als juveniele in een donkerbruin verenpak gestoken zeearenden met een gewicht van 4 à 4,5 kilogram hun toekomst tegemoet kunnen vliegen. Dan heb je als zeearend jong dus in 11 à 12 weken je eigen geboortegewicht met een factor 50 zien toenemen. Om dit te realiseren hebben de ouders een prestatie van formaat moeten leveren. Te beginnen met het opkalefateren van het nest, het leggen en uitbroeden van de eieren én vervolgens de jongen te voorzien van voldoende en gevarieerd voedsel. Al met al is een zeearend paar daar vijf maanden mee bezig. Daarna zullen ze hun jongen nog eens gedurende eenzelfde periode bijstaan en coachen om zelf te leren jagen.

Wie deed wat?

Om een indruk te krijgen wat er moet gebeuren voordat zeearend kuikens kunnen uitvliegen, heb ik wat cijfers van de voorgaande jaren op een rij gezet.

Overzicht 2022

Van de in totaal 261 prooien werd 55% door man en 45% door vrouw zeearend op het nest gebracht. De variatie aan prooien bestond uit:

Gevogelte 172: 66%
Vis 79: 30%
Haas 10: 4%

Overzicht 2023

Van de in totaal 244 prooien werd 52% door man en 48% door vrouw zeearend op het nest gebracht. Hierbij de opmerking dat er toen in de laatste week voor het uitvliegen, wegens een kabelbreuk, geen data verzameld konden worden. De variatie aan prooien bestond uit:

Gevogelte 156: 64%
Vis 81: 33%
Haas 7: 3%

Overzicht 2024

Van de in totaal 237 prooien werd 57% door man en 43% door vrouw zeearend op het nest gebracht. De variatie aan prooien bestond uit:

Gevogelte 124: 52%
Vis 96: 41 %
Haas 13: 5%
Reekalf (1x) + NN (3x onbekend) 4: 2%

Het is de bedoeling om over een week of drie een uitgebreid overzicht 2025 te publiceren. Dit overzicht zal grotendeels vergelijkbaar zijn met de voorgaande jaren. op één prooi groep na! Want ja, dit seizoen was een soort het haasje… de haas! Vooruitlopend op het definitieve overzicht is nu al duidelijk dat in 2025 het aantal hazen op het menu is verdubbeld en rond de 10% van het totaal aan prooien bedraagt.

Blog geschreven door: Andries Dijkstra

Wie het kleine niet eert…

26 mei 2025/ Zeearend

‘Wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd!’ Tijdens een vaarexcursie in de afgelopen week door het Nationaal Park de Alde Feanen moest ik denken aan dit spreekwoord.

De zomerpolder op 24 mei 2025, daar waar het zeearend paar broedt omringd door veel, heel veel zowel bekende als onbekende diersoorten en vegetatie (foto: Andries Dijkstra)

Wat we zien én niet zien…

Tijdens de vaarexcursie voeren we langs de kleurrijke zomerpolder waar het ons bekende zeearend paar hun twee jongen grootbrengt. Daar waren o.a. zingende rietzangers, rietgorzen, veldleeuweriken, gele kwikstaarten en jodelende wulpen te zien én horen. Maar deze fraaie, geliefde en min of meer bekende diersoorten zouden daar niet te bewonderen zijn zonder de
aanwezigheid van talloze kleine, kriebelende, vaak als vies ervaren en niet populaire, onbekende beestjes. Eigenlijk gaat het hierbij om onvoldoende kennis over tal van onbekende, minder tot niet opvallende diersoorten, die wél van cruciaal belang zijn voor het in stand houden van een gezond ecosysteem. Als het daar mis gaat, dan gaat het ook mis met het voortbestaan van alle door ons zo gewaardeerde fraaie, fluitende vogelsoorten en aaibare reeën. En … als het daar mis gaat, dan gaat het overigens ook mis met het voortbestaan van onze eigen soort, de homo sapiens!

Wat wél en juist niet te doen?

Het is van vitaal belang om meer kennis te vergaren en dus meer aandacht te hebben én onderzoek te doen naar alle vormen van biodiversiteit. En dat lukt niet door drastisch te gaan
bezuinigen op de budgetten voor de Nationale Parken in ons land! Het huidige kabinet wil 24 miljoen bezuinigen op de Nationale Parken, nota bene de belangrijkste natuurgebieden van Nederland. Juist deze plekken zijn onmisbaar voor educatie, gezondheid, verbinding en een leefbare toekomst. In de Nationale Parken leren, werken en genieten miljoenen
mensen van de natuur. Als deze onbezonnen en heilloze bezuiniging doorgaat, raken we veel meer kwijt dan alleen geld. Dan verliezen we niet voor altijd de natuurbeleving, maar bovenal de kansen en kennis op een gezond voortbestaan voor ons allen! Dus … kom in actie en laat van je horen! Teken de petitie en red onze Nationale Parken! In Nederland hebben we twintig Nationale Parken waar de kostbare bijzonderheden van de Nederlandse natuur nog aanwezig en te bewonderen zijn. Denk daarbij aan duinen, getijden gebieden, laagveen moerassen, bossen, heide, beekdalen en nog veel meer. Gezamenlijk beslaan de parken zo’n 120.000 hectare en dat klinkt als veel, maar is feitelijk minder dan 3% van het Nederlands grondgebied! Inwoners van Nederland … denk je eens in, nog minder dan 3% … daar ga je toch niet ook nog eens op bezuinigen?! Nee, dat ga je juist koesteren, beschermen en steeds meer waarderen … wees welkom en ga mee om te genieten!

De zomerweide zoals het moet zijn, vol met bloeiende vegetatie, insecten én een rijk bodemleven! (foto: Andries Dijkstra)

Blog geschreven door Andries Dijkstra

Nestgeur…!

16 mei 2025/ Nieuws, Zeearend

In figuurlijk zin bedoelen we daarmee de vertrouwde geur van het gezin en huis waar men vandaan komt en opgroeide. Voor de zeearend jongen zou dit eveneens van toepassing kunnen zijn, maar zeker ook in de letterlijke betekenis van het woord … de geur op het nest!

Hygiëne op het nest

Inmiddels wordt het nest ruim vier weken bewoond door twee hongerige zeearend jongen. Op de nestrand liggen prooiresten, braakballen en sporen van ontlasting. En zulks in combinatie met warm en zonnig weer …, dan kan het haast niet anders dan dat er sprake is van ‘nestgeur’ in de letterlijke betekenis van het woord. De zeearend ouders nemen met regelmaat de karkassen van de prooien (hazen, meerkoeten, etc.) weer mee van het nest om deze ergens in de polder te droppen. Ook wordt er frequent vers plantaardig materiaal aangevoerd en de nestbodem doorwoeld. Toch maak ik mij geen illusies dat het daar op het nest, althans voor de menselijke reukzin, ontzettend stinkt! Maar dit vormt voor de jonge zeearenden geen enkele belemmering om te groeien als kool en zich gezond te kunnen ontwikkelen totdat ze sterk genoeg zijn om hun vertrouwde nest te verlaten.

Kunnen vogels ruiken?

Tot medio de vorige eeuw waren veel ornithologen (vogeldeskundigen) er van overtuigd dat vogels niet konden ruiken. Maar dat bleek na gedegen wetenschappelijk onderzoek toch anders te zijn. De meeste vogels hebben twee neusgaten (spleetjes) aan de bovenkant van de snavel. Via deze gaten komen de geuren naar binnen en worden getransporteerd naar een hersenkwab die hun reukzin bepaalt. De mate waarin vogels kunnen ruiken verschilt per soort. Hoe groter de genoemde hersenkwab, hoe beter ze kunnen ruiken en de geur detecteren. Zo hebben de aaseters onder de vogels genoeg aan een paar moleculen van het gas (een organische zwavelverbinding) wat vrijkomt uit een vers lijk, om die vervolgens als voedselbron op te kunnen sporen. En ja, hoewel de zeearenden momenteel uitsluitend verse, net gedode, prooien aanvoeren, zijn het eveneens aaseters die goed kunnen ruiken! Ik denk dat zij de geur van de nog aanwezige prooiresten op het nest zeker niet als vervelend en onaangenaam ervaren. Het zou best eens kunnen zijn dat zij die geur ervaren, zoals veel mensen de geur van gefrituurd voedsel weten te waarderen!

Een kleine overdenking…

2 mei 2025/ Nieuws, Zeearend

In een aantal door It Fryske Gea beheerde gebieden broeden inmiddels zeearenden. Dit jaar broeden er in het Nationaal Park de Alde Feanen voor het eerst zelfs twee zeearend paren en daar mogen we best wel trots op zijn!

Voorjaar in het NP ‘de Alde Feanen’ (foto Andries Dijkstra)

Een gezonde leefomgeving voor zeearenden

Uiteraard is het prachtig dat er dit jaar voor het eerst twee zeearend paren broeden in ‘de âlde Feanen’, maar daarbij gaat het om meer dan de aanwezigheid van een zeearend paar te zien als een doelstelling op zich. Het door de jaren heen hard werken aan de realisatie van een robuust, gezond en divers ecosysteem dat was én is de ultieme kroon op het werk! Een toppredator zoals de zeearend, kan zich niet voortplanten en handhaven zonder een stevig fundament in de vorm
van een evenwichtig ecosysteem. Een samenhangend systeem waarin heel veel soorten, van klein tot groot en uit zowel flora als fauna, een goede plek hebben.

In een dichtbevolkt land als het onze zullen niet alleen bestuurders en natuurbeheerders, maar zeer zeker ook wij met z’n allen als individuen, continu zorg en aandacht moeten hebben om deze (natuur)gebieden te beschermen. Wij mensen zullen bereid moeten zijn om nog meer ruimte en rust te gunnen aan alle soorten op deze aardkloot, zonder dat wij bepalen van welke soort er (te) veel of weinig mogen zijn!

Ondertussen op het nest

De beide jongen groeien als kool en krijgen een overvloed aan gevarieerd voedsel aangeboden door de ouders. Zo stond er de afgelopen week zeven keer vis, een haas en acht keer gevogelte op hun menu. Waarbij als het meest opvallend toch wel een volwassen kolgans genoemd mag worden. Overigens best wel een kranig staaltje van kracht en behendigheid om die op het nest te krijgen!

De jongen hebben regelmatig hun onderlinge ‘boks gevechten’ wat overigens niet leidt tot serieus letsel bij een van hen of beiden. Hun leeftijdsverschil van 2½ dag is geen reden tot zorg, het onderlinge krachtsverschil is minimaal. Wel valt er een verschil in dominantie waar te nemen. Het ene jong gedraagt zich wat meer ‘agressief’, terwijl het andere jong zich ‘onderdaniger’ opstelt, maar gelijker tijd behendig is in het ontwijken van de aanvallen van de nestgenoot.

Uiteindelijk krijgen beide jongen voldoende voedsel naar binnen. De ene wellicht door dominantie en de andere door zich gedeisd te houden en op het juiste moment letterlijk toe te happen … beide strategieën werken!

Moeder zeearend met de twee jongen en … het ei (screenshot via de webcam)

Rust, ruimte en resultaat in het broedseizoen

17 april 2025/ Nieuws, Nieuws & publicaties, Zeearend

Het broedseizoen is volle gang – en dat merken we! Dit voorjaar bruist de Friese natuur van nieuw leven. Grutto’s, kluten en lepelaars keren terug naar hun broedgebieden. Terwijl zij aan hun nesten bouwen, zorgen wij ervoor dat ze daar veilig en ongestoord kunnen broeden. Want rust en ruimte zijn in deze periode van levensbelang.

Weidevogels in De Bjirmen en De Keegen

In De Keegen en De Bjirmen zijn vorig jaar nieuwe plasdrasgebieden ingericht om weidevogels meer ruimte en rust te bieden. Door dammen en duikers te vervangen en greppels aan te passen, kunnen we het waterpeil beter reguleren. Zo ontstaat in het voorjaar een voedselrijk gebied waar vogels goed kunnen foerageren en broeden. Na het broedseizoen kan het waterpeil snel omlaag om beheer, zoals maaien en beweiden, mogelijk te maken. Deze optimalisaties geven beide gebieden een flinke impuls als broedgebied voor weidevogels. Dit voorjaar hopen we daar de eerste effecten van te zien.

Vogels volgen langs de IJsselmeerkust

Langs de Friese IJsselmeerkust is ook van alles te zien. In de Bocht fan Molkwar trekken de kunstmatige broedeilanden al jaren veel vogels aan. Vanaf vogelkijkhut De Swan heb je vanaf half mei uitstekend zicht op een lepelaarkolonie. In de Warkumerwaard kun je grutto’s, kluten en, als je geluk hebt, zelfs zeearenden bewonderen.

Vogelrijk voorjaar in de Jan Durkspolder

In de Jan Durkspolder in de Alde Feanen broeden lepelaars, blauwe reigers en grote zilverreigers. De vogelkijkhut en de uitkijktoren Romsicht bieden een prachtig uitzicht over de polder. Vergeet je verrekijker niet!

Droog voorjaar

Door het droge voorjaar konden we onze gebieden goed voorbereiden: greppels zijn open en ruigte is gemaaid. Maar het heeft ook een keerzijde: de harde grond maakt het lastig voor vogels om voedsel te vinden. Gelukkig zien we op natte plekken, zoals de zomerpolders bij de Grutte Wielen, wél veel vogels. Hier blijkt: water vasthouden loont.

Gedragsregels: zo help jij mee

Het broedseizoen vraagt ook om aanpassing van jouw gedrag in de natuur. Samen met Vogelbescherming en andere natuurorganisaties roepen we bezoekers op om de gedragsregels op te volgen:

Houd afstand van rustende vogels
Betreed geen afgezet gebied
Blijf op de paden
Houd honden aan de lijn
Bezoek vogelkijkpunten
Bewaar de rust

Tijdelijke afsluitingen

Sommige wandelroutes of gebieden zijn tijdelijk afgesloten. Dit doen we om vogels die op de grond broeden of jonge dieren hebben extra rust te geven. Op onze gebiedspagina’s lees je welke gebieden (deels) niet toegankelijk zijn.

Veel jonge zeearenden in It Fryske Gea

16 april 2025/ Nieuws, Nieuws & publicaties, Zeearend

Op 11 april zagen we via de nestcam dat het eerste zeearend jong uit het ei gekropen was in de Alde Feanen. Drie dagen later volgde het tweede jong! Er ligt nog een derde ei in het nest. Maar de verwachting is dat deze niet meer uitkomt. Dit lees je ook in de blog van Andries. Zeearend kuikens worden gigantisch en blijven lekker lang op het nest (minstens 70 dagen!) Dus wij vermaken ons nog wel een tijdje. Ook in het westen van Fryslân zijn jongen!

Ook weer jongen in Makkum en Koudum

Naast het succes in de Alde Feanen, is er ook weer broedsucces in Makkum en Koudum. Er zijn opnieuw drie jonge zeearenden in Makkum. Eén met al een grijze kop (die vandaag al 14 dagen oud is) en twee met witte kopjes, die een aantal dagen jonger zijn. Er werd namelijk al vanaf 25 maart gevoed door de ouders. Het is ongelooflijk zo vroeg dit jaar, wel bijna een week eerder dan andere jaren. En in Koudum zitten sinds begin april twee jonge zeearenden in het nest!

Twee paartjes in Alde Feanen

In de Alde Feanen heeft zich dit jaar zelfs voor het eerst een tweede broedpaar gevestigd. Zeearend-expert van It Fryske Gea Sip Veenstra en zijn collega’s van beheer kwamen daar bij toeval achter. “Het is wel bijzonder. Drie eieren in ons vaste nest was al heel uniek. Tien jaar geleden was dat nog ondenkbaar, maar nu hebben we dus al twee zeearendfamilies in De Alde Feanen. De twee paartjes lijken elkaar wel te accepteren.”

“Als er maar genoeg eten is, dan hebben ze geen strijd en accordeert het wel. Je ziet dat ook wel in Duitsland en Polen.” – Sip Veenstra, Zeearend-expert It Fryske Gea

(Lees het hele interview met Sip op de website van Omrop Fryslân.)

Drie eieren … hoeveel jongen?!

14 april 2025/ Nieuws & publicaties, Zeearend

Een legsel met drie eieren … maar wanneer begon nu het “echte broeden?” Wanneer en met welk onderling leeftijdsverschil kruipen de jongen uit hun ei? Wij mensen werden ongeduldig, interpreteerden en dachten het te weten. De zeearenden bleven echter onverstoorbaar, want zij wisten wel hoe het zat!

Er kwamen ‘pykjes’ …

Hoe was het ook al weer? Het eerste ei werd gelegd op 28 februari om 18.10 uur, het tweede op 4
maart om 16.37 uur en het derde op 8 maart om 17.30 uur. Drie eieren, die met een interval van
vier dagen (etmalen) waren gelegd. En ja, de indruk bestond dat na het tweede ei het “echte broeden” was begonnen, maar was dit ook echt zo? Daar leek het wel op, maar de meest essentiële vraag hadden wij onszelf niet gesteld. Zijn alle eieren wel bevrucht? Twee van de drie eieren in ieder geval wel, want op 11 april om 11.42 uur (38 dagen nadat het tweede ei was gelegd) zag een kuiken kans om zich aan de eischaal te ontworstelen. Daarna begon het lange wachten op het tweede en wellicht een derde kuiken. Het tweede kuiken kroop in de vroege ochtend (zo rond 6 uur) van 14 april uit het ei. Dat is 36½ dag na het leggen van het derde ei én met een 2½ dag oudere broer of zus.

Het wachten toch beloond … twee pykjes!

Wat hadden we verwacht?

Als alle drie eieren bevrucht en onbeschadigd zouden zijn én er vanaf 8 maart is gebroed, dan
hadden we mogen verwachten dat er tussen 10 en 12 april twee jongen, met een klein onderling
leeftijdsverschil, waren geboren. Het derde ei zou dan een paar dagen later uit kunnen komen.
Maar zo ging het niet! Tussen 10 en 12 april kroop er maar één jong uit het ei. Vandaag (14 april)
een kleine drie dagen later, verscheen het tweede jong en eerlijk gezegd lijkt mij de kans klein dat
er nog een derde jong bijkomt.

We hebben niet vast kunnen stellen dat er een ei op het nest beschadigd zou zijn en dan is het
meest waarschijnlijke scenario dat van de drie gelegde eieren er eentje, waarschijnlijk dat van 28
februari, niet werd bevrucht. Waarom dat dan zo is? Heeft dit wellicht te maken met de leeftijd
van man zeearend? Of is het simpelweg toeval dan wel een onbegrepen speling van de natuur?
Maar … bij dit zeearend paar kun je alsnog verrast worden! Laten we in ieder geval genieten van
de beide jongen die er wel zijn! En … wat er in het nest gaat gebeuren met het (nog) niet
uitgekomen ei?

Opvallend bezoek in de zomerpolder

Dan nog even iets anders. In de voorgaande weken was er een opvallende bezoeker in de
zomerpolder waar het zeearend nest zich bevindt. Op meerdere momenten werd daar een jonge
(2de kalenderjaar) zeearend gesignaleerd, onder andere tijdens vaarexcursies door het Nationaal Park De Alde Feanen. Dit dier verbleef vaak, op een paar honderd meter afstand van de nestboom, tussen de talrijk aanwezige grauwe ganzen én … werd daar ongemoeid gelaten door het broedende zeearend paar.
Of deze 2de KJ zeearend een van de uitgevlogen jongen is van het vorig seizoen, dat durf ik niet
te zeggen. Misschien …, maar het kan ook een toevallige passant zijn van elders.

Subadult (2de kalenderjaar) zeearend tussen de grauwe ganzen in de zomerpolder (foto: Andries Dijkstra, 5 april 2025)