It Lege Midden – Vrij in de oorlog
In september 1944 kan Roelof Horreüs de Haas zijn vak als biologieleraar niet meer uitoefenen. De Duitse bezetter heeft het Zwolse gymnasium waar hij werkt, gevorderd. Bang om opgepakt te worden voor de ‘Arbeitseinsatz’, vlucht Roelof op de fiets naar Friesland, zijn geboortegrond. Hij duikt onder op boerderij Heach Hiem in Goëngahuizen. Zijn twee zoons Gerard (12) en Hans (9) zijn al vooruitgestuurd. Moeder Gerdine gaat niet mee, zij kiest voor onderdak bij familie in Amsterdam.
Roelof Horreüs de Haas legt tijdens zijn onderduik de omgeving en het leven op en rond Heach Hiem uitgebreid vast. Hij wil het noodgedwongen verblijf daar vooral documenteren voor zijn kinderen Gerard en Hans. Naast aantekeningen maakt hij vooral foto’s. Hij is een begenadigd amateurfotograaf. Een waardevolle missie, mede gezien het fotografieverbod dat vanaf november 1944 buitenshuis gold. Direct na de oorlog verwerkt Roelof zijn indrukken van die tijd in een persoonlijk verslag voor Gerard en Hans; Onderduiker in het hart van Friesland.
‘Waarschijnlijk heeft mijn vader gedacht; mijn camera moet als eerste mee!’
It Fryske Gea wil dit 75ste bevrijdingsjaar de foto’s van Roelof Horreüs de Haas vergezeld van ingesproken verhalen van zijn zoon Hans, inmiddels 86 jaar, opnieuw naar buiten brengen. Hans weet zich nog veel te herinneren over die bijzondere laatste oorlogsmaanden. Je leest het hieronder, inclusief prachtige audiofragmenten.
Het leven op Heach Hiem
Natuurliefhebber Roelof Horreüs de Haas kent Heach Hiem en de waterrijke omgeving goed. Eerder functioneerde de boerderij, gelegen aan de Wijde Ee, als uitvalsbasis voor zeilkampen van school. En met zijn gezin bracht Roelof er verschillende zomervakanties door. De boerderij is geïsoleerd gelegen en volledig omgeven door vaarten en sloten. En daardoor in oorlogstijd uitermate geschikt om onder te duiken.
Roelof, Gerard en Hans draaien mee in het gezin van Jan en Janna de Boer. Ze hebben drie kinderen. Op de boerderij wonen en werken verder Pake, twee knechten en een dienstmeid. Ook verblijft er een andere onderduiker, Sies – uit de Noordoostpolder. Heach Hiem is in die tijd met zo’n 40 koeien een relatief grote melkveehouderij. Het boerenbestaan is eenvoudig. Veel werk gebeurt nog met de hand en is daardoor zwaar. Er worden lange dagen gemaakt.
Een langgerekte vakantie
Uit de verslagen en foto’s van Roelof Horreüs de Haas spreekt veel respect en liefde voor het boerenleven, de natuur en het Friese landschap. De oorlog lijkt vaak ver weg, vooral voor de kinderen. Gerard en Hans ervaren het verblijf op Heach Hiem als een langgerekte vakantie vol avontuur – een ogenschijnlijk onbezorgde tijd waarin de natuurlijke omgeving een grote rol speelt. De boerderij en het landschap zijn voor hen één grote speeltuin. Ze wanen zich vrij.
audioverhaal ‘vrij spelen’
Dreigend gevaar
Hoewel op Heach Hiem de oorlog aan de kinderen voorbij lijkt te gaan, voelt vader Roelof zich gaandeweg minder vrij. Voor hem als volwassen jonge man ligt het gevaar altijd op de loer. De Grüne Polizei houdt in de wijde omgeving steeds vaker razzia’s waarbij diverse onderduikers worden ontdekt en opgepakt. Vooral ’s avonds voelt Roelof zich kwetsbaar.
audioverhaal ‘schuilboot’
Bevrijding
Eind januari 1945 wordt de spanning op de boerderij te groot. Om het boerengezin te ontlasten, besluit Roelof met de kinderen te vertrekken. Ze kunnen onderduiken in de pastorie van de Nederlands Hervormde Kerk in het naburige Aldeboarn. Daar blijven zij tot de bevrijding van het dorp op 14 april 1945. In de tussentijd bezoeken Roelof, Gerard en Hans nog regelmatig het door hen geliefde Heach Hiem.
Boek
In 2004 – Roelof Horreüs de Haas is inmiddels overleden – besluit zoon Hans Onderduiker in het Hart van Friesland te publiceren. Als eerbetoon aan zijn vader, Heach Hiem en Friesland. Het boek is nog via antiquariaten te vinden.
Toegift
Tijdens het interview met Hans trakteert hij ons op een bijna poëtische omschrijving van het natuurlijke fenomeen wanneer spreeuwen als meesters van de massavlucht gemeenschappelijk tot éénzelfde daad komen.
audioverhaal ‘spreeuwendans’
Tekst & audiofragmenten: Het Fotogenieke Geluid/Jorrit Brenninkmeijer ©
